قاموس بزرگ تاريخ بشر، مملو از گلواژه‏هاى صدق و اخلاص، ايثار و جوانمردى، نوع‏دوستى و محبت، صبرو بردبارى، و عبوديت و بندگى است؛ واژه‏هايى كه مناديان توحيد و هاديان راستين جوامع، يعنى پيامبران‏الهى‏عليهم السلام بدان‏ها معنى بخشيده و براى تحقق اين ارزشهاى والاى انسانى، از هيچ كوششى فروگذار نكرده‏اند.انگيزه اين فرستادگان خداى رحمان، جز كسب رضا و خشنودى خداوند نبوده است و از اين رو، در راه خطير ودشوار هدايت امت خويش، هرگز احساس خستگى و فرسودگى نكردند و براى سعى و تلاش خود حد وحصرى نديدند و به بيان قرآن كريم: »آنان هيچ‏گاه در برابر آنچه در راه خدا به ايشان مى‏رسيد، سست و ناتوان‏نشدند.«(1)
صداقت و خلوص پيامبران در انجام وظيفه رسالت در شعارى نهفته است كه نشان مى‏دهد هدف آنان‏سودجويى و كسب منافع مادى نبوده و تنها اجر و پاداش خود را از پروردگار هستى مى‏طلبيدند. قرآن مجيد،اين شعار را كه حكايت از منطق والاى آنان دارد، از قول انبيايى نظير: نوح، هود، صالح، لوط و شعيب‏عليهم السلام اين‏چنين نقل مى‏كند: »و ما اسئلكم عليه من اجر ان اجرى الا على رب العالمين؛(2) من از شما در برابر دعوتم مزدى‏نمى‏طلبم، اجر و مزد من فقط بر پروردگار عالميان است«.
اين منطق عالى و موحدانه را در جريان اصحاب قريه )داستان مردم شهر انطاكيه از شهرهاى كنونى كشورتركيه( نيز مى‏بينيم؛ آنجا كه به فرموده قرآن، چون فرستادگان عيسى مسيح‏عليه السلام براى رهايى مردم از شرك وبت‏پرستى و هدايت آن‏ها به توحيد و يگانه پرستى به آن شهر رفتند و با تكذيب مردم رو به رو شدند، آزادمردى‏به نام »حبيب نجار«، به ايشان ايمان آورد و مردم را به پيروى از آنان دعوت نمود و اظهار داشت: »اتبعوا من لايسئلكم اجرا و هم مهتدون؛(3) از كسانى پيروى كنيد كه از شما اجرى نمى‏خواهند و خود هدايت يافته‏اند.«

خاتم رسولان، پيامبر اعظم‏صلى الله عليه وآله كه به راستى »رحمت براى جهانيان«(4) مى‏باشد، به عنوان گل سرسبد وجود و قافله سالار كاروان رسالت، جايگاه ويژه‏اى دارد. او يگانه شخصيتى است كه به بيان قرآن كريم از جنس خود مردم بود و دردها و رنج‏هاى آنان برايش سخت و دشوار مى‏نمود و بر خير و سعادت و هر گونه پيشرفت و تعالى امتش اصرار مى‏ورزيد و نسبت به اهل ايمان بسيار دلسوز و رحيم بود: »لقد جاءكم رسول من انفسكم عزيز عليه ما عنتم حريص عليكم بالمؤمنين رئوف رحيم؛(5) رسولى از خود شما به سويتان آمد كه رنج‏هاى شما بر او سخت‏است و حريص بر ]هدايت و خير و سعادت[ شما مى‏باشد و نسبت به مؤمنان رئوف و مهربان است.«
آن حضرت در طول بيست و سه سال سعى و تلاش طاقت فرسا در راه ابلاغ رسالت الهى و تحمل مشكلات، ناملايمات و سختى‏هاى بسيار در راستاى نجات بشر از ورطه جهل و گمراهى و هدايت به سوى كمالات‏ انسانى، به بيان قرآن، همچون ديگر پيامبران الهى‏عليهم السلام تنها در صدد كسب رضايت و خشنودى خداوند بود و با نفى سود جويى مادى و اجرت طلبى از مردم در برابر رسالت خويش مى‏فرمايد: »ما اسئلكم عليه من اجر و ما انا من المتكلفين؛(6) من براى آن )ابلاغ رسالت خود( مزد نمى‏خواهم و شما را به زحمت نمى‏اندازم.«
همچنين در سلسله پرسش‏ها و بازپرسى‏هاى قرآن كريم از منكران رسول اكرم‏صلى الله عليه وآله و كتاب آسمانى و رسالت ‏او، مى‏خوانيم: »ام تسئلهم اجرا فهم من مغرم مثقلون؛(7) يا اينكه تو از آنها مطالبه مزد مى‏كنى كه پرداختش براى آنها سنگين است؟! « يعنى اگر بهانه مشركان و منكران اين است كه شنيدن سخنان پيامبر خداصلى الله عليه وآله هزينه دارد و اجر ومزد سنگينى را بايد در برابر آن بپردازند و آنها قادر به پرداخت آن نمى‏باشند، اين سخن، دروغى بيش نيست وپيامبرصلى الله عليه وآله مانند ديگر پيامبران خدا از آنها اجر و پاداشى مطالبه نمى‏كند.
ولى با وجود اين مطالب، در آيات قرآن دو مزد براى رسالت پيامبر اعظم‏صلى الله عليه وآله ذكر شده كه عبارت است از:

گفته‏اند آن‏گاه كه حضرت رسول‏صلى الله عليه وآله وارد مدينه شد و پايه‏هاى اسلام را محكم گردانيد، انصار گفتند: ماخدمت رسول خداصلى الله عليه وآله مى‏رويم و عرض مى‏كنيم: اگر مشكلات مالى پيدا شده، اين اموال ما بدون هيچ گونه‏قيد و شرطى در اختيار تو قرار دارد. هنگامى كه اين سخن را خدمت آن حضرت عرض كردند، آيه ذيل نازل‏شد: »قل لا اسئلكم عليه اجرا الا المودة فى القربى؛(8) بگو: من مزدى از شما در برابر رسالتم، جز محبت نزديكانم‏نمى‏طلبم.«
پيامبر اكرم‏صلى الله عليه وآله آيه را بر آنها تلاوت كرد و سپس فرمود: »نزديكان مرا بعد از من دوست بداريد!« آنها نيز باخوشحالى و رضا و تسليم از محضرش بيرون آمدند....(9)
اما اينكه مراد از نزديكان پيامبرصلى الله عليه وآله )القربى( چه كسانى هستند؟ روايات متواتر زيادى در منابع شيعه و سنى‏دلالت بر اين دارد كه منظور از »القربى« اهل بيت آن حضرت مى‏باشد؛ چنان‏كه در »فضائل الصحابة« نقل شده:»هنگامى كه اين آيه نازل شد، اصحاب عرض كردند: اى رسول خدا! خويشاوندان تو كه مودت آنها بر ما واجب‏است، چه كسانى هستند؟ فرمود: على و فاطمه و دو فرزند آن دو. و اين سخن را سه بار تكرار فرمود.«(10)
شايان ذكر است كه در اين آيه، خداوند به جاى گفتن »الا المودة القربى« با افزودن لفظ »فى« كه مفيد ظرفيت‏است، فرمود: »الا المودة فى القربى« و اين نشان مى‏دهد كه تنها دودمان پيامبر اكرم‏صلى الله عليه وآله ظرف مودت‏اند؛ يعنى‏انسان مى‏تواند نسبت به ديگران از علاقه و محبت برخوردار باشد، ولى مودت و ارادت لبريز شده‏اى كه به‏دنبالش الگوپذيرى و پيروى صادقانه باشد، فقط در شأن اهل بيت‏عليهم السلام ثابت است؛ چنان‏كه زمخشرى ازدانشمندان و مفسران بزرگ اهل سنت، در ذيل تفسير آيه فوق، بدين مطلب تصريح كرده است.(11)

پس از آنكه خداوند، پيامبرصلى الله عليه وآله را به عنوان رسول بشارت دهنده و انذار كننده معرفى مى‏كند كه »و ماارسلناك الا مبشرا و نذيرا«(12) اجر و پاداش چنين رسالتى را، راه جويى به سوى پروردگار بر شمرده، به پيامبرش‏مى‏فرمايد: »قل ما اسئلكم عليه من اجر الا من شاء ان يتخذ الى ربه سبيلا؛(13) بگو: من در برابر آن )ابلاغ آيين خدا( هيچ‏گونه پاداش و مزدى از شما نمى‏طلبم، مگر كسى كه بخواهد راهى به سوى پروردگارش برگزيند.]اين پاداش من‏است.[«

توجه به دو تعبيرى كه در آيات فوق درباره مزد رسالت شده و ديگر آيات اين باب كه طلب اجرت از مردم رانفى كرده، بيانگر آن است كه اين آيات با هم منافاتى ندارند؛ چراكه لازمه دوستى و محبت نسبت به خاندان‏پيامبرصلى الله عليه وآله، پذيرش ولايت و قبول رهبرى ائمه معصومين‏عليهم السلام است كه در حقيقت تداوم رهبرى پيامبر اعظم‏صلى الله عليه وآله‏و ادامه مسئله ولايت الهى اوست و به فرموده علامه طباطبايى: »برگشت مودت نسبت به اهل بيت‏عليهم السلام، به اين‏است كه مردم معارف دين را از اهل بيت‏عليهم السلام بگيرند، نه اينكه مالى ]به عنوان مزد رسالت [به آنان بدهند.«(14) ازاين رو، پذيرش چنين ولايت و رهبرى، سبب تقرب به سوى خدا و سعادت خود انسان‏ها مى‏باشد و نتيجه‏اش‏به خود آنان باز مى‏گردد؛ چنان‏كه قرآن كريم در آيه‏اى ديگر مى‏فرمايد: »قل ما سألتكم من اجر فهو لكم ان اجرى الاعلى الله؛(15) بگو ]اى پيامبر! [پاداشى كه از شما خواسته‏ام، به سود شماست و اجر من بر كسى جز خدا نيست.«
و در دعاى شريف ندبه، پس از تلاوت سه آيه فوق(16) در قالب راز و نياز با پروردگار بى‏نياز، اظهار مى‏شود:»پس اهل بيت پيامبرصلى الله عليه وآله طريق به سوى تو و راه نيل به بهشت رضوان تو هستند.«
بنابراين، »اگر در مورد پيامبر اسلام‏صلى الله عليه وآله اجر رسالت، مودت ذى القربى شمرده شده است، اين مودت از يك‏سو، به سود خود مؤمنان است، نه به سود پيامبرصلى الله عليه وآله و از سوى ديگر، اين محبت وسيله‏اى است براى هدايت‏يافتن به راه خدا... .
و به تعبير ديگر، براى ادامه راه پيامبرصلى الله عليه وآله و هدايت و رهبرى او، بايد دست به دامن ذوى القربى زد و ازرهبرى آن‏ها استمداد جست. اين همان چيزى است كه شيعه در مسئله امامت از آن جانبدارى مى‏كند و معتقداست رشته رهبرى بعد از پيامبرصلى الله عليه وآله نه در شكل نبوت كه در شكل امامت براى هميشه ادامه خواهد داشت.«(17)
با اين وجود، مطابق سخن رئيس مذهب جعفرى، امام صادق‏عليه السلام در ذيل آيه 23 سوره شورى، مردم درمودت و محبت نسبت به خاندان رسالت و پيروى از آنان كوتاهى كردند. صادق آل عصمت‏عليه السلام مى‏فرمايد:
»آن‏گاه كه اين آيه بر رسول خداصلى الله عليه وآله نازل شد، آن حضرت در بين مردم برخاست و فرمود: اى مردم! خداوندتبارك و تعالى حقى را از من بر شما واجب فرموده، آيا شما آن را ادا خواهيد كرد؟ هيچ كس پاسخ نداد و پيامبرصلى الله عليه وآله منصرف شد ]و به خانه رفت[. روز بعد، دوباره برخاست و همان سخن را تكرار فرمود و باز مردم‏پاسخى ندادند. روز سوم نيز چون ]به همان ترتيب[ جوابى نشنيد، فرمود: اى مردم! آن حقى كه گفتم، از طلا ونقره و خوردنى و نوشيدنى )از امور مادى و مالى( نيست. مردم گفتند: اگر چنين است، پس بفرماييد! پيامبرصلى الله عليه وآله‏فرمود: خداوند متعال بر من آيه »قل لا اسئلكم عليه اجرا الا المودة فى القربى« را نازل فرموده است. اينجا بود كه‏مردم اظهار داشتند: اين حق را مى‏پذيريم.
امام صادق‏عليه السلام در ادامه فرمود: »به خدا قسم! هيچ كس به آن وفا نكرد، به جز هفت نفر: سلمان و ابوذر وعمار و مقداد بن اسود كندى و جابر بن عبدالله انصارى و ثبيت )غلام رسول خداصلى الله عليه وآله( و زيدبن ارقم.«(18)

اكنون كه به حسن تدبير رهبر فرزانه‏مان، سال جارى به عنوان »سال پيامبر اعظم‏صلى الله عليه وآله« ناميده شده و به فرموده‏گرانبهاى ايشان »امت اسلام و ملت ايران امروز بيش از هميشه به هدايت، بشارت، انذار و درسهاى سعادت‏آفرين پيامبر اعظم‏صلى الله عليه وآله نيازمند است.«(19) شايسته مى‏نمايد كه با تأسى به رسول خداصلى الله عليه وآله، آن اسوه حسنه كمال‏انسانى، بر صدق و اخلاص خويش در انجام وظايف دينى، به ويژه امور مربوط به هدايت و اصلاح خود وجامعه بيفزاييم و بدانيم كه مردم شيفته كسانى هستند كه بدون هيچ چشم‏داشتى در صدد بهبود وضعيت‏فرهنگى جامعه و رفع گرفتارى‏هاى آنان مى‏باشند و خدمات دلسوزانه و بى‏ريا را تنها براى رضا و خشنودى‏پروردگار انجام مى‏دهند. و در اين صورت است كه توفيق در كارها حتمى خواهد بود.
تو بندگى چو گدايان به شرط مزد مكن
كه دوست خود روش بنده پرورى داند(20)