قرآن کریم تنها کتاب آسمانی است که بیهیچ نقصان و زیادتی در زمین باقی مانده است و آیاتش چونان ستارگان آسمان، اهل زمین را به راههای صلح و صفا و امنیت و سعادت راهنمایی میکند. این گوهر شبچراغ الهی، به حق، بیشترین نگاهها را به خود جلب کرده، روشنیبخش ذهن و روان اهل حقیقت شده است.
اکنون شاهدیم که در کشور ما اقبال دلها به نور قرآن روز به روز گسترش یافته، محافل علمی حوزه و دانشگاه، بر تلاش خود در بهره بردن از این نور و بازتاب آن به سوی ذهن و روان اهل مطالعه و تحقیق افزودهاند. هماینک بیش از دو هزار پایاننامه کارشناسی ارشد و بیش از صد پایاننامه دکترا در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی در موضوعات قرآنی به انجام رسیده و آماده بهرهبرداری است.
معاونت فرهنگی و پژوهشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در معرفی این تحقیقات به جامعه و حمایت از پدیدآورندگان این آثار تاکنون اقدامات گوناگونی را به ثمر رسانده است که مهمترین آنها عبارتند از:
الف. معرفی پایاننامههای برتر و اعطای جوایز به پدیدآورندگان آنها؛
ب. تهیه و نشر چکیده پایان نامهها؛
ج. انتشار پژوهشهای برتر پس از تأیید کمیته علمی؛
د. انتخاب یک مقاله علمی از هر پایاننامه و انتشار آن در کتاب مجموعه مقالات.
قرآن در آینه پژوهش، مجموعه مقالات علمی ـ پژوهشی فارغ التحصیلان مقطع دکترای تخصصی (HD)، است که تاکنون چهار دفتر آن به همت دکتر محمدکاظم شاکر تهیه و از سوی نشر «هستینما» منتشر شده است.
دفتر اول با 334 صفحه شامل سیزده مقاله به شرح ذیل است: بررسی روایات ترتیب نزول قرآن، دکتر جعفر نکونام؛ سبعة احرف در روایات شیعه، دکتر سیدرضا موءدب، سلامت قرآن از تحریف و معیارهای وهابیان، دکتر فتح الله نجارزادگان (محمدی)؛ تأویل و تنزیل قرآن، دکتر محمدکاظم شاکر؛ ساغرنامه، دکتر عبدالوهاب شاهرودی؛ سیرتدوین و تطور تفسیر علمی قرآن کریم، دکتر ناصر رفیعی محمدی؛ حرکات خورشید و اعجاز علمی قرآن، دکتر محمدعلی رضایی اصفهانی؛ تأثیر دیدگاههای کلامی در تفسیر قرآن، دکتر بمانعلی دهقان مگنابادی؛ راههای شناخت اهل بیت، دکتر ولی الله نقیپورفر؛ ابوهلال عسکری و کتاب الوجوه والنظائر، دکتر سیدکاظم عسکری؛ بررسی «تأکید» در فواصل آیات و حروف مقطّعه، دکتر جلال مرامی؛ بایستههای ترجمه قرآن کریم و متون مقدس، دکتر محمدحسین تقیه؛ تأثیر «تعالیم قرآنی» در پیدایش و رشد فلسفه در جهان اسلام، دکتر رضا اکبریان.
دفتر دوم این مجموعه با 324 صفحه دارای سیزده مقاله میباشد که عبارتند از: درآمدی بر تبیین وجوه عام و اعجاز قرآن کریم، دکترعلیرضا حلم زاده؛ محکم و متشابه، دکتر عباس نقیئی؛ فواید به کارگیری الفاظ مکرّر در قرآن کریم، دکتر پریچه ساروی؛ طبقه بندی اسامی سورههای قرآن، دکتر عبدالمهدی جلالی؛ پژوهشی در تناسب آیات و سورههای قرآن، دکتر عباس همامی؛ مبانی تفسیر عرفانی، دکتر محسن قاسمپور؛ تأویل آیات قرآن در متون فارسی، دکتر محمدعلی محمدی؛ صفوة التفاسیرِ علامه شبّر؛ تفسیری ناشناخته، دکتر محمدعلی رضایی کرمانی؛ اسرائیلیات؛زمینهها و ریشهها، دکتر محمدتقی دیاری؛ قرآن و منشأ مشروعیت دولت نبوی، دکتر کاظم قاضیزاده؛ درآمدی بر «جبر و اختیار» در قرآن کریم، دکتر محمد مهدی گرجیان؛
روش تبلیغی قرآنی در مقایسه با شیوه تبلیغ در جهان امروز، دکتر مصطفی عباسیمقدم؛
درخشش زنان مسلمان در عرصه علم و فرهنگ در صدر اسلام، دکتر سهیلا جلالی.
دفتر سوم با دوازده مقاله در پاییز 1381 منتشر شده است: زبان قرآن، زبان نمادها یا حقایق متعالی؟ دکتر محمدباقر سعیدی روشن؛ معناشناسی «اعراب القرآن» در احادیث، دکترسیدمحمد هادی زبرجد؛ نقدی بر ادّعای تعارض آیات مکّی و مدنی، دکتر سیدعلی اکبر ربیع نتاج؛ چشم اندازی بر سبک بیانی قرآن، دکتر ایرج گلجانی امیرخیز؛ مواجهه قرآن با تثلیث، دکتر اعظم پویا؛ وحی از نگاه قرآن و کتاب مقدس، دکتر اعظم پویا؛ بررسی جایگاه زن در قرآن و عهدین، دکتر فتحیّه فتاحی زاده؛ اختلاف ترجمههای قرآن براساس مبانی کلامی، دکتر عظیم عظیمپور مقدم؛ اثرپذیری «المیزان» از احادیث در بحث فطرت، دکترسیدمحمد جواد وزیری فرد؛ نکاتی در باب لقمان حکیم، دکتر عبدالله موحدی؛ جلوههای ادبی و هنری داستانهای قرآن، دکتر خلیل پروینی؛ سطوح معنایی قرآن و ارتباط با حجیت ظهور، دکتر محمد جواد سلمانپور.
دفتر چهارم شامل دوازده مقاله است که اغلب به «وجوه ادبی و هنری قرآن کریم» اختصاص یافته است. عناوین این مقالهها با توضیحات بیشتر عبارتند از:
تأثیر قرآن بر تصویرسازی در آثار منظوم جامی، دکتر محمود مهرآوران: این مقاله اثرپذیری جامی، شاعر و عارف نامدار قرن نهم هجری، را از اندیشههای قرآنی در آفرینش تصویرهای زیبای هنری یادآور شده است. نویسنده با بررسی دیوان جامی و مثنوی هفتاورنگ، تصویرهای قرآنی را در موضوعاتی چون: نام و ستایش خداوند، ستایش پیامبر، پند و موعظه، علم و عالِم، خوف و مرگ، صدق و اخلاص، نیکی و بدی و توبه به نمایش گذاشته است.
تأثیر قرآن بر هنر تصویرگری در شعر معاصر عرب، دکتر محسن پیشطریی، در این مقاله، نخست، هنر تصویرسازی و آفرینشهای تجسّمی قرآن از مفاهیم متعالی و معنوی به اجمال بیان گردیده، آنگاه جایگاه تصویر در شعر نو عرب و ویژگیهای آن معرفی شده و سپس اثرپذیری شاعران معاصر از قرآن در آفرینش تصویرهای ماندگار با یادکردی از نمونه اشعار بررسی شده است.
رویکرد اخلاقی و تربیتی در روش تفسیری مثنوی، دکتر مهدی ابراهیمی. نویسنده در بخش اصلی مقاله، اشعار مثنوی را در دو موضوع اساسیِ علم اخلاق: «تخلیه نفس از رذایل» و «تحلیه نفس به فضایل» بررسیده است.
تفسیر بحر الحقائق و المعانی، دکتر محمدرضا موحدی: این مقاله به معرفی کتاب تفسیر بحر الحقائق والمعانی نوشته عارف به نامِ ایران زمین، نجم الدین رازی، پرداخته است. نگارنده پس از مقدمهای کوتاه، زندگانی و شخصیت نجم الدین رازی معروف به «نجم دایه» را گزارش کرده. آنگاه با دلایلی اطمینان بخش تردیدهایی را که در مورد انتساب کتاب بحر الحقائق به او وجود داشته زدوده است. در بخش بعدی به اختصار روش تفسیریِ رازی در این کتاب بیان شده و در پایان، گزیدههایی از کتاب بحر الحقائق همراه با ترجمه آنها به فارسی آمده است.
تأثیر موسیقایی تکرار در قرآن، دکتر غلامرضا کریمی: نویسنده بر آن است که تکرار در قرآن از جلوههای تحسینآمیز سخنپردازی در این کتاب آسمانی است. قرآن در تکرار هم تأثیرات موسیقایی و هم اهدافی چون موعظه، نصیحت، رفع شبهه و تثبیتِ معنا در ذهن را دنبال میکند.
ساختارهای استثنایی در قرآن، دکتر محمدعلی سلمانی مَروسَت: پژوهنده ساختارهای مورد استفاده در قرآن را به سه قسم: ساختارهای عام، خاص و استثنایی تقسیم کرده و اشکالات گرامریِ ادعایی در مورد قرآن را ناشی از عدم توجه به چگونگی شکلگیری ساختارهای استثنایی در زبان اهل مکه دانسته است. در این مقاله، سیزده مورد از غلطهای گرامریِ ادعایی در قرآن به تفصیل پاسخ گفته شده است.
مدلول اسم نکره در ساختهای نحوی قرآن، دکتر رضا شکرانی: نویسنده در این مقاله به تجزیه و تحلیل معنای اسم نکره در ساختهای مختلف زبان عربی پرداخته و
تأثیر آن را در ترجمه قرآن یادآور شده است. وی بر آن است که زبان عربی گاه از اسم نکره، «مفهوم»، و گاه، «مصداق» قصد میشود. مورد اول به صورت معرفه و مورد دوم به صورت نکره ترجمه میشود.
موافقان چند معنایی در قرآن، دکتر سیدمحمود دشتی رحمتآبادی: پدیدآورنده بر آن است که منظور از چندمعنایی در قرآن آن است که میتوان واژه یا ساختاری را که چند وجه را بر میتابد به کار برد و بیش از یک معنا را قصد کرد.
ادله روایی وجوه معانی قرآن، دکتر محمد اسعدی: به اعتقاد نگارنده منظور از وجوه معانی در این روایات آن است که متن قرآن در بسیاری از موارد چند وجه معنایی را برمیتابد. نگاه ایجابی یا سلبی به وجوه قرآن در تفسیر، محور اصلی بحث در این مقاله است.
ارتباط بین قرآن و قرائات، دکتر محمدرضا ستودهنیا: نویسنده در این مقاله ارتباط بین قرآن و قرائات را به بحث نهاده و نظریات «نزول قرآن بر یک حرف» و «تعدد قرآن و قرائات» را مورد تأیید قرار داده است.
آسیبشناسی تفسیر ظاهر و باطن قرآن، دکترسید محسن میرباقری: موءلف در این مقاله دو آسیبی را که برخی مفسران دچار آن گشتهاند، یعنی «سطحینگری» و «بلندپروازی» در امر ظاهر و باطن مورد بررسی قرار داده است.
تحلیل بلاغی پارهای از اسالیب اعتراض در قرآن، دکتر عزت الله مولایینیا: نویسنده چند نمونه از آیاتی را که در شمار جملههای معترضه قرآن قرار دارند، مطرح کرده و نکات و ظرایف بلاغی آنها را یادآور شده است.
1044 بازدید
قرآن در آینه پژوهش
یدالله جنتی