در قرآن کریم آمده است «انّا نحن نزلنا الذّکر و انّا له لحافظون»(1) ما ذکر (قرآن) را نازل کردیم و خود نگهبان آنیم – ذکر یکی از نام‌های قرآن کریم این قانون نامه زندگی می‌باشد که ما را نسبت به فطرت و میثاق توحید و راه حق هدایت می‌کند و از ذهن، فکر، اندیشه و راه ما غفلت زدائی می‌کند.
ذکر : ذکر به معنای یادآوری و تذکر و توجّه دادن انسان به موضوعی در آیات متعدد قرآن کریم آمده است. نظیر عبارات زیر در قرآن کریم بسیار تکرار شده است. (افلا تتذکرون)(2) پس آیا متکر نمی‌شوید؛ (قلولا تذکرون)(5) پس آیا متذکر نمی‌شوند؟ (لعلکم تذکرون)(6) شاید متکر شوند؛ (ولیذکّر اولوالالباب)(7) تا صاحبان خرد و اندیشه پند گیرند؛ (انما یتذکّر اولوالالباب)(8) تنها صاحبان خرد متذکر می‌شوند؛ (انما یتذکّر اولوالالباب)(9) تنها خردمندان متذکر می‌شوند؛ (و ما یذکّر الا اولوالالباب)(10) بجز خردمندان کسی متذکر نمی‌شوند.
«یاد آوری» علاوه بر اهمیتی که از نظر دینی دارد در زندگی علمی و عملی انسان نیز از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. اگر قرآن و فرهنگ ذکر و به عبارتی دائماً به یاد خدا بودن؛ و یادآوری تفضلات و نعمت‌های فراوانی که خدا عطا فرموده است و نیز یادآوری آخرت و روز جزا و پاداش و کیفری که در انتظار انسان است، و دعوت انسان به تقوا و عمل صالح و آراسته شدن به فضائل اخلاقی و گسترش خیرات و نیکی‌ها در علم و عمل معماران در هر حیطه حضور یابد آن وقت فضا و معماری ذکر به جود می‌آید.
«غفلت» هرگاه خدا فراموشی رایج گردد و به دعوت رسول و معصوم و شریعت پشت گردد و بصارت و رویت و نظارت و شهادت و سماعت الهی نادیده گرفته شود و ذکر و تبلیغ و تعلیم و تربیت الهی مسکوت ماند نتیجه این وضعیت در علم و عمل معماران چیزی جز فضا و معماری غفلت نیست و سکونت در معماری غفلت جز کوری چشم آخرت بین و دریده‌گی چشم آخوربین سرانجام دیگری ندارد.

(فذکّر بالقرآن …. به آیات قرآن متذکر ساز)(11)
وجه نامگذاری قرآن به ذکر از این جهت است که موجب یادآوری خداوند متعال می‌گردد و پرده غفلت و فراموشی را از ساحت دل زدوده و نورالهی را بدان می‌تابانند.
انا نحن نزلنا الذّکر (12)- و ما قرآن را بر تو نازل کردیم….. تا با آیات قرآن مردم را متذکر به خالق و هستی بخشی‌اش نمائی.
نقشی که قرآن بعنوان ذکر از خود بروز داده است دو جلوه دارد یکی روشنائی و نورانیت فکر معمار و دیگری عمل و اثر معمار است و بدین صورت در حیطه‌های مختلف معماران را به اوج ایمان و صلاح و شایستگی رساند و دیگران که از اثر و عمل معماران متأثر می‌شوند نیر در همین مسیر قرار می‌گیرند.
آیات قرآن بر هر جا از در، دیوار، سقف، گنبد، محراب، منبر، شیشه، چوب و کاغذ نمایان شده هر ذکر یاد و نام خدا را که طبیعی‌ترین حالت روحی و روانی انسان و مبتنی بر فطرت سلیم و پاک الهی اوست متجلی ساخته توانسته است بیداری، هوشیاری تقواگرایی و آخرت بینی را در عصرها ونسل‌ها ایحاء و زنده بدارد.
وقتی به میراث مکتوب، تابلو نوشته‌ها و ساختمان مساجد محراب‌ها، تکایا، مقابر، مکتب‌خانه‌ها، مدارس، کتابخانه‌ها، حسینیه‌ها، مهدیه‌ها و حجرات حوزه‌ها و سردرخانه‌ها و ایوان‌ها می‌نگریم کلمات و حروف نورانی آیات الهی قرآن کریم و کلمات درخشان قرآن‌های ناطق حضرات معصومین (علیهم السلام) را به صورت خط نسخ، نستعلیق ساده و شکسته، خط بنائی، خط ثلث در معماری و مهندسی این فضاها می‌بینیم و این نقوش خود حکایت‌گر اُنس و ارتباط و نقش‌پذیری صدها خطاط، خوشنویس، کاشیکار، منبت‌کار، محجرکار، مُذّهب کار، گچ کار، کَنْده‌کار، آینه کار، مینیاتوریست، خاتم کار، عاج کار، فیروزه کار، شیشه‌گر، بلورکار، طراح، نقاش، صحاف و بنا از قرآن است و این معماران قرآنی با علم و عمل قرآنی خود گام بزرگی در معماری ذکر برداشته‌اند و بواسطه نقشی که از قرآن و اهل بیت عصمت و طهارت گرفته‌اند معماری ذکر را به این زیبائی و گرانبهائی مصور کرده‌اند.(13)
وقتی به منبرها، رحل‌ها، قلمدان‌ها، جعبه‌ها، جلدها، فرش‌ها و پرده‌ها نگاه می‌کنیم باز شاهد هنرآفرینی صدها هنرمند می‌شویم که چگونه زیبا از قرآن نقش گرفته و هنر قرآنی خود را جاودانه ساخته‌اند و این چشمان تذکرپذیر و عبرت‌گیر است که با نگاه به آیات الهی قرآ“ که در متن و پیرامون زندگی او با زیبائی هرچه تمام‌تر قرار گرفته‌اند راه زندگی قرآنی را تشخیص می‌دهد و در آن مسیر حرکت می‌کند تأثیر گذاری شگفت‌انگیز و معجزه‌آسای الهی قرآن (ذکر) در کلام و کردار عالمان، فقیهان، متکلمان، مفسران، اندیشمندان و فیلسوفان، معلمان، اُدبا و شعرا، عارفان و شهیدان شاهد برکسی پوشیده نیست و راز بقای تعلیم و تربیت آنها در طول قرن‌ها، فناناپذیری آیات الهی قرآن (ذکر) می‌باشد که آنها را در مدرسه خود به رشد و تعالی رسانده است.(14)
رسول گرامی اسلام (ص) فرموده‌اند: نورّ بیوتکم بتلاوة القرآن و ذکرالله (15)
جلوه دیگر از نقش قرآن در معماری ذکر این است که بواسطه قرائت، تلاوت و حفظ و تکرار و بکارگیری آیات زندگی‌ساز قرآن، فضا و روحیه‌ای سرشار از شفا، آرامش، نشاط و طراوت در انسان ایجاد می‌؛ردد. (الا بذکر الله تطمئن القلوب)(16) آگاه باشید تنها با یاد خدا دل‌ها آرام می‌گیرد. جامعه‌ای که به نور قرآن مُزیّن شود و تلاوت با تدبّر و عمل صالح در متن زندگانی افراد آن قرار گیرد معماری غفلت با تمام مختصات آن درهم می‌شکند و مفاسد اخلاقی، اجتماعی، اقتصادی و خانوادگی که همه بی‌عدالتی و ستم و زیر پا نهادن حقوق دیگران و بی‌انصافی را به همراه دارد فرو می‌پاشد و جای خود را به فضایی می‌دهد که آرامش و اطمینان قلبی و بصیرت در آن شکل می‌گیرد و این ظهور نقش قرآن در معماری ذکر است.
معماری ذکر حیات خود را مدیون قرآن کریم و رسول اکرم (ص) و حضرات معصومین (علیهم السلام) می‌داند، قرآن مجموعه زیبائی‌هاست و این زیبائی‌ها درمعماری ذکر نمایان است.
عالم اندیشمند حضرت آیةالله خامنه‌ای در ارتباط با هنرمندی قرآن فرموده‌اند:
«قرآن یک اثر هنری فوق بشری است، الهی است. اگر قرآن این زبان هنری را نداشت، شاید نمی‌توانست مفاهیم الهی را این طور به انسان‌ها ارائه کند. الان شما برای حرکت دادن یک جامعه مسلمان، بهترین ابزارتان آیات قرآن است. هر جا هستید برای صیقل زدن به این سلاح و در دست گرفتن آن تلاش کنید…»(17)

رسول اکرم (ص) و جانشیان معصوم ایشان سه رسالت بزرگ را همواره پیگیری نموده‌اند (رسالت‌های ذکر، شفا و هدایت) آن بزرگواران براساس رسالت ذکر به معماری فضائی پرداخته و می‌پردازد که انسان را از غفلت، نسیان و سهل‌انگاری نجات می‌دهد.
قرآن کریم بر این مطلب اشاره دارد که شیطان از طریق فراموشکاری که به انسان دست می‌دهد در او نفوذ می‌کند و او را وامی‌دارد که احیاناً از انجام برخی از کارهای مهم که مصلحتش در آنها است غفلت ورزد و بدین شکل انسان را در معرض آسیب‌ها و خطرات قرار می‌دهد.(18)
شیطان تلاش مضاعفی دارد تا یاد خداوند سبحان مورد غفلت و سهل‌انگاری انسان قرار گیرد، آنگاه او را شکار می‌کند.
اصولاً سلاح شیطان برای گمراه کردن و وادار کردن انسان به فراموشی از یاد خدا همان نفوذ و تأثیر او در آنان از طریق انگیزه و شهوات خودشان است و اساساً این نقطه ضعف بشری برای اشباع لذّات هواها و هوس‌ها و شهوات جایگاه نفوذ و دام‌گستری شیطان برای انسان می‌گردد.
«استعوذ علیهم الشیطان فأنساهم ذکرالله اولئک حزب الشیطان الا انّ حزب الشیطان هم الخاسرون»(19)
شیطان بر آنها چیره شده و یاد خداوند را از خاطر آنها برده است. آنها حزب شیطانند و بدانید که حزب شیطان زیانکارانند.)
حضرات معصومین (علیهم السلام) با معماری ذکر فراموشکاری انسان را مبدل به آگاهی، هوشیاری و بیداری و توجه و یادآوری می‌کنند و دست انسان را گرفته از دام‌های گسترده شیطان نجات می‌دهند. با نجات‌یابی انسان از غفلت و فراموشی و نفوذ شیطان دومین رسالت معصوم (علیهم السلام) آغاز می‌گردد و آن رسالت (شفا) است ( و تنزیل من القرآن ما هوشفاء و رحمة للمؤمنین)(20) معصوم (علیهم السلام) با گسترش فضای ذکر روح و تن آسب دیده و بیمار شده انسان را شفا می‌دهد و عقل خداداد او را صیقل می‌دهد و و با سلاح نماز بعنوان والاترین اذکار ضعف‌های انسان را پوشش می‌دهد که (ان الصلوة تنهی عن الفحشاء والمنکر)(21) نماز ابزار ذکر و زمینه‌ساز یاد خداست.
و انسان قرار گرفته در فضای ذکر و نماز؛ دعای هدایت می‌خواند و از خالق و مالکش هدایت را طلب می‌کند و اینجا سومین رسالت معصوم (علیهم السلام) به اوج می‌رسد و هدایت‌گری انسان به حیات معنوی و حیات طیبه و سرمنزل مقصود و کمال الهی پرشتاب می‌گردد.
رسول اکرم (ص) و حضرات معصومین (علیهم السلام) تجسم و تبلور قرآن کریم و نقشی که قرآن کریم در معماری ذکر و فضاسازی تربیتی داشته است می‌باشند تا مردم زیبایی قرآن و معیاری آنرا بالعیان ببینند و باور کنند در وجود معصوم نقش قرآن جان می‌گیرد و قول به عمل و صدا به تصویر بدل می‌گردد – کتاب صدای رسول (ص) و معصوم (ع) است و رسول و معصوم تصویر مجسم کتاب.
خداوند تبارک و تعالی فرموده است:
«لقد کان لکم فی رسوالله اُسوة حسنة» (23)
و فرموده است: «و کیف تکفرون و انتم تتلی علیکم آیات الله و فیکم رسوله»(23) و اینجاست که قرآن صدا و پیام رسول و معصوم می‌شود و رسول (ص) و معصوم (ع) تصویر مجسم کتاب می‌گردد ومعماری ذکر و فضای تربیتی آن با آهنگ تلاوت آیات الهی و تجسم و تبلور مشهود‌ آیات الهی از سیره معصومین (علیهم السلام) بنا می‌شود.
و هنر معصومین (علیهم السلام) تخریب عنکبودخانه غفلت، خدافراموشی و خودفراموشی و تأسیس و معماری فضای ذکر با زیبائی هرچه تمامتر و آفرینش عینی ومجسم‌سازی آنچه را در سیر از (غیب) به (شهادت) بدان رسیده‌اند می‌باشد و معصوم در کنار قرآن، بعثت می‌کند و معماری ذکر و رسالت شفا و هدایت قرآن را جان می‌دهد و در خود به نمایش می‌گذارد و مصداق عینی و شکل بیرونی معماری ذکر قرآن می‌گردد.

سرآغاز معماری غفلت پس از خلقت انسان ودمیدن روح خدائی در او و سرپیچی ابلیس از فرمان الهی مبنی بر سجده بر انسان می‌باشد – ابلیس بواسطه نافرمانی و تکبر مورد لعنت قرار گرفت و از درگاه الهی رانده شد و ابلیس پس از مهلت طلبی، خداوند را تهدید کرد که بنی‌آدم را مورد اغواء و گمراهی خود قرار خواهد داد.(24)
و گفت: «آنچه در زمین است برای آدمیان زینت نموده و زیبا جلوه خواهم داد و بدینوسیله آنان را به ضلالت و گمراهی خواهم کشاند» «لازنین اهم فی‌الارض ولاغونیم اجمعین)(25) آگاهی و شناخت ابلیس از نقش و تأثیری که قرآن و معصوم در تخریب عمارت غفلت و معماری ذکر دارند باعث شده تا تمامی تلاش خود را در دور کردن و غفلت مردم از قرآن و معصوم بکار گیرد.
هنر شیطان در معماری غفلت این است که نخست چشم فطرت و دل را می‌بندد تا جمال و زیبائی حقیقی را نبیند و درک لذّتی از فضای ذکر نداشته باشد. سپس چشم نفس را می‌گشاید. تا در جلوه‌گاه شیطانی خود، زشتی را در لباس زیبائی عرضه نماید بنابراین قاعده، شیطان وجود آدمی را به تخسیر می‌کشد و او را از درون می‌پوساند و جز اندام انسانی با اعضاء و جوارج مادی‌اش چیزی برای او باقی نمی‌گذارد. قلب طبیعی‌اش کار می‌کند اما با آن به درک حقیقتی نائل نمی‌آید، چشم طبیعی‌اش فعالیت می‌کند، اما با آن معنویت فضای ذکر و زیبائی‌های حقیقی را نمی‌بیند.
لهم قلوب لایفقهون بها و لهم اعین لا یبصرون بها (26) در تفسیر المیزان ذیل آیه هشتم سوره فاطر آمده است «آراستگی دنیا در نظر انسان او را به هواهای نفسانی و شهوانی می‌خواند»(27)
«نفس» جلوه‌گاه زیبائی شیطان است. شیطان هم برای حضور انسان در فضای غفلت، چشم نفس را می‌گشاید،‌نفس تحریک می‌گردد و از تماس با دنیا و مظاهر آن احساس لذّت و خوشی می‌کند در این رهگذر است که «زشتی» جای خود را با «زیبائی» عوض می‌کند در عین حال لذّت نفس، چشم را کور می‌کند و چون همه چیز از چشم نفس دیده می‌شود، حتی بدترین زشتی‌ها زیبا می‌نماید.
«افمن زیّن له سوء عمله فرأه حسناً – آنکه برایش زینت داده شد، بدی عملش، او همان‌ها را خوب می‌بیند.»(28)
نتیجه عملکرد شیطان در معماری غفلت، فریبندگی دنیا در نظر آدمی و زیبندگی مظاهر آن در چشم اوست و این روند برای ساکنان فضای غفلت آنچنان ادامه می‌یابد که آنها نسبت به گذشته خود بیگانه و بیگانه‌تر می‌شوند و به حیوان شباهت بیشتری پیدا می‌کنند در این فضا همه چیز عوض می‌شود «منکر»، «معروف» می‌شود، «ضدارزش»، «ارزش» تلقی می‌گردد و (بدی) «نیکی» معرفی می‌شود. و بدین ترتیب انسان از (احسن تقویم قرآنی)(29) و (حیات طیبه معصوم)(30) به (اسفل السافلین)(31) سقوط می‌کند.