تبليغات به عنوان بهترين شيوه اطلاع رساني و آگاهي بخشي از مهم ترين ابزارهايي است كه از سوي بسياري از اقشار جامعه با اهداف خاص مورد استفاده قرار مي گيرد. بي گمان اين ابزار از مهم ترين وسايلي است كه پيامبران در مقام ابلاغ رسالت مي توانستند از آن بهره گيرند. با اين تفاوت كه روشنگري، تبيين حقايق، تشريح حقوق و مطالبات و نيز مسئوليت ها و وظايف، مهم ترين فلسفه به كارگيري آن از سوي پيامبران بوده است.
انتخابات به سبب آن كه نيازمند معرفي اشخاص و برنامه هاي هر يك از نامزدهاي انتخاباتي است، از شيوه تبليغات بهره بسياري مي برد. با اين همه به علل مختلف نمي توان از هر روش تبليغاتي براي اين منظور سود جست؛ زيرا تبليغات انتخاباتي از نظر قانوني و شرعي و اخلاقي چارچوب هايي دارد كه مي بايست از سوي همه نامزدها و هوادارانشان رعايت شود.
نويسنده در مقاله حاضر مي كوشد تا روش هاي تبليغي در حوزه سياست و تبليغات انتخاباتي را براساس اخلاق اسلامي و آموزه هاي قرآني تبيين كند. با هم اين مطلب را از نظر مي گذرانيم.
¤¤¤

هر كار عقلاني و عقلايي اهدافي را دنبال مي كند و مي كوشد تا به آن برسد. تبليغات انتخاباتي نيز به عنوان يك كار عقلايي از اين امر مستثنا نيست و اهدافي رامي كوشد تا از طريق اين ابزار به دست آورد.
بي گمان انتخابات به عنوان ابزاري براي حضور در صحنه عمل سياسي از سوي نامزدها مورد توجه قرار مي گيرد و هر يك از نامزدها مي كوشند تا با تبيين توانايي هاي شخصي و برنامه اي و سياست ها و خط مشي هاي اجرايي خود نشان دهند كه مي توانند در مسئوليت و منصبي قرار گيرند كه مديريت جامعه را به عهده دارد.
از آن جايي كه مسئوليتي مانند مسئوليت حكومت از جايگاه خاص و ويژه اي برخوردار است هر يك از نامزدها مي بايست در تبليغات خويش به اهداف كلان و اصلي حكومت و فلسفه وجودي آن توجه داشته باشند. از اين رو مي بايست در تبيين توانايي ها و نيز سياست و برنامه هاي خويش به اين مساله توجه داشته باشند كه آيا توانايي ها و برنامه هاي آنان در اندازه و سطحي است كه بتواند اهداف و فلسفه وجودي حكومت را پوشش دهد وجامعه و حكومت را به سمت اهداف اصلي و كلان رهنمون سازد؟
در حقيقت انتخاب كنندگان كه صاحبان اصلي حكومت و دولت هستند مي خواهند از طريق تبليغات نامزدها اين معنا را به دست آورند كه آيا شخصي كه نامزد شده است مي تواند بار چنين مسئوليت سنگيني را به دوش كشد و آيا برنامه ها و سياست هاي وي مي تواند اهداف مشخص حكومت ودولت و فلسفه وجودي آن را پوشش دهد؟
بنابر اين نامزدها در تبليغات انتخاباتي خويش مي بايست همواره اين مسايل و موضوعات را در كانون توجه خود قرار دهند و در اين چارچوب به تبيين مسايل و موضوعات بپردازند.
از آن جايي كه فلسفه وجودي هر حكومت و دولتي مي تواند با دولت ها و حكومت هاي ديگر در بسياري از اصول مشترك باشد ولي مي تواند در بسياري ديگر از اصول و مباني متفاوت باشد. هر يك از دولت ها و حكومت ها ممكن است بخشي از اهداف را مورد توجه و اهتمام قرار دهند و برخي ديگر را ناديده گيرند. به عنوان نمونه حكومت هاي رفاهي به حوزه رفاه عمومي بيش ترين توجه را مبذول مي دارند و اهداف خويش را اين بعد از ابعاد وجودي انسان و حكومت قرار مي دهند.
دولت اسلامي به هدف تحقق اهداف خاص افزون بر اهداف عام دولت ها تشكيل شده و مي شود. از اين رو حكومتي كه از سوي مردم انتخاب مي شود مي بايست در چارچوب همين اهداف عام و خاص تشكيل و انتخاب شود.
اگر يكي از اهداف عمومي همه دولت ها و حكومت ها، دست يابي به امنيت و آسايش باشد نمي توان آن را از دايره اهداف و فلسفه وجودي دولت و حكومت اسلامي بيرون دانست. ولي افزون بر اين امور، دولت و حكومت اسلامي اهداف و فلسفه وجودي خاصي را پي مي گيرد كه عبارتست از محوريت توحيد و اخلاق اسلامي. براين اساس هدف دولت و حكومت اسلامي تربيت انسان هايي با محوريت توحيد و اخلاق اسلامي است كه بتواند در مقام خلافت الهي مديريت هستي از جمله انسان ها را به عهده گيرند.
قرآن، امت اسلامي و دولت و حكومت اسلامي را امت شاهد و برتر و نمونه اي معرفي مي كند كه ديگر امت ها و جوامع مي بايست از آن الگوبرداري كنند و به عنوان ديگري مهم مورد تقليد جوامع بشري ديگر قرار گيرد.
بر اين اساس حكومتي كه از سوي مردم انتخاب مي شود مي بايست داراي صفات و ويژگي هايي باشد كه بتواند آرمان هاي دولت اسلامي را تحقق بخشد و جامعه برتر را نه تنها دردرون مرزهاي ملي بلكه در صحنه جهاني تحقق بخشد.
براين اساس نامزدهايي كه خود را براي مسئوليت مهم حكومت بر مردم و براي مردم مطرح مي كنند مي بايست داراي توانايي ها و ظرفيت ها و برنامه هايي باشند كه بتوانند اين مهم را دست كم در درون مرزهاي ملي و در محدوده خاصي عملي سازند.
به اين معنا كه هر نامزد حكومت اسلامي مي بايست از اين توانايي و ظرفيت علمي و عملي و بينشي و نگرشي برخوردار باشد كه اهداف دولت اسلامي را در جامعه جهاني تحقق بخشد؛ هر چند كه به سبب درك درست از واقعيت هاي جهاني تنها همت و اهتمام خويش را محدوده كوچك درون مرزها قرار مي دهد.
به سخن ديگر، هر يك از نامزدها مي بايست انساني حقيقت گرا و واقع بين باشد. آرمان بلند وي تحقق جامعه اسلامي و دولت فراگير جهاني اسلام باشد ولي در محدوده ظرفيت ها و توانمندي هاي جامعه و جهان، برنامه ريزي و سياست ها و خط مشي هاي خويش را تعريف و تبيين كند.
بنابر اين هدف از برنامه هاي انتخاباتي در چارچوب بينش و نگرش اسلامي، تبيين توانمندي ها، افكار و انديشه ها، ظرفيت ها و برنامه ها و سياست ها از سوي هر يك از نامزدها مي باشد.
درحقيقت هريك از نامزدها مي كوشد تا با بيان ظرفيت ها و توانمندي ها و برنامه هاي خويش، به مردم اتمام حجت نمايد كه چنين شخصي با اين قابليت ها در اختيار مردم است و آنان مي توانند با انتخاب و همراهي وي به عنوان نماينده مجلس و يا مسئول حكومت اسلامي به اهداف دولت و حكومت اسلامي دست يابند. بنابراين اتمام حجت نسبت به مردم يكي از اهداف مهم تبليغات انتخاباتي از ديدگاه اسلام است (نساء آيه 165 و اعراف آيه 79 و 91 و 93 و 164 و اسراء آيه 15و احقاف آيه35)
همين روش از سوي پيامبران(ع) و نيز امامان(ع) به ويژه اميرمؤمنان علي(ع) پس از رحلت و يا شهادت پيامبر(ص) به كار گرفته شده است و آن حضرت بارها و بارها تنها به عنوان اتمام حجت درمسجد پيامبر(ص) و مكان هاي ديگر به معرفي خود پرداخت و حجت را همانند پيامبر(ص) بر مردم تمام كرد تا ديگر درپيشگاه خداوند عذر و بهانه اي نداشته باشند.
تذكر و پند (ابراهيم آيه 5 و طه آيه 44 و قصص آيه 46) و رفع اختلافات (زخرف آيه 63 و بقره آيه 213 و نحل آيه 64) عدالت (اعراف آيه 29 و 85 و هود آيه 85 و شورا آيه 15 و حديد آيه 25) و نجات مردم و رستگاري آنان (غافر آيه 28 و38 و 41) و هدايت ايشان به سوي كمال و كماليات الهي (آل عمران آيه 51 و مريم آيه 36 و زخرف آيه 64 و آيات ديگر) ازجمله اهداف تبليغات سالم انتخاباتي از ديدگاه قرآن است.
خداوند در داستان انتخاب طالوت و نيز يوسف(ع) و داود(ع) به مجموعه اي از توانمندي هاي شخصي و علمي آنان اشاره مي كند تا اين گونه به نامزدهاي انتخاباتي بفهماند كه آن چه مي بايست مورد توجه نامزدها قرارگيرد معرفي توانمندي هاي شخصي و گروهي و نيز برنامه ها و طرح ها و سياست ها مي باشد.
اگر نامزدي مي خواهد ازطريق انتخابات و تبليغات آن، مردم را نسبت به مطالبات و حقوق خودآگاه سازد و درباره برخي مسائل، روشنگري كند و نسبت به برخي از مسائلي كه موجب دورشدن از خدا و اهداف الهي حكومت و دولت اسلامي است انذار دهد مي بايست همواره تقوا را درنظر داشته باشد و كاري نكند كه موجب سوءظن و بدگماني عمومي شود و يا همراه با تهمت و افترا و غيبت ديگران باشد.

قرآن براي آن كه تبليغات اسلامي هريك از نامزدهاي مسئوليت ها بتواند موثر باشد و مردم را به سوي حق و حقيقت رهنمون سازد و تاثير بيشتري نيز داشته باشد، از نامزدهاي انتخاباتي مي خواهد كه كانون هاي اصلي قدرت در جامعه را در تبليغات خويش هدف قرار دهند و بكوشند تا برنامه هاي اصلاحي را نسبت به اين كانون هاي اصلي قدرت تبيين و تشريح كنند، زيرا مردم در مسيري گام برمي دارند كه كانون هاي قدرت تبيين و تشريح مي كنند؛ چون كه انسان ها همواره به ديگري مهم توجه داشته و از رفتار و كردار آنان تقليد مي كنند؛ چون تقليد و پيروي از اين كانون هاست كه به آن ها قدرت مانور بيشتري مي بخشد. بنابراين اگر تبليغات نامزدها به اين كانون ها توجه بيشتري داشته باشد مي تواند تاثيرگذارتر در مردم باشد.
اين مطلب را مي توان از آياتي چون 103 و 104 سوره اعراف و نيز 96 و 97 سوره هود و 43 و 44 سوره طه و 46سوره زخرف و 17 سوره نازعات به دست آورد.
تبليغ در نقاط مركزي و محوري و اولويت دادن به اين مراكز از ديگر روش هاي پيشنهادي قرآن براي تاثيرگذاري بيشتر تبليغات مي باشد. آيه 92 سوره انعام و 59 سوره قصص و 7 سوره شورا براين نكته كليدي و اساسي در تبليغات توجه مي دهد.
بي گمان امانتداري و رعايت تقوا و اطاعت از آموزه هاي قرآني از ديگر اصول تاثيرگذار در تبليغات است كه مي بايست از سوي نامزدهاي انتخاباتي مراعات شود. (شعراء آيات 106 و 107 و آيات ديگر)

نامزدهاي انتخاباتي نمي بايست از هر ابزاري براي انتخابات و معرفي خود استفاده كنند بلكه بايد از ابزارهاي مشروع بهره ببرند. حتي استفاده از ابزارهاي مشروع مي بايست به گونه اي باشد كه بيرون از دايره شريعت و اخلاق نباشد.
بي گمان تبيين و تشريح برنامه هاي الهي و ارزش هاي اخلاقي و شرعي بهترين شيوه تبليغ است كه مي بايست ازسوي همه از جمله نامزدهاي انتخاباتي استفاده شود. از آن جايي كه شخص مي كوشد تا در مسئوليتي الهي در دولت اسلامي به عنوان حكومت اسلامي قرارگيرد مي بايست آموزه هاي الهي را مبناي عمل خود قرار دهد.
خداوند در آيات بسياري از همگان مي خواهد كه اصول تبليغات خويش را دين و آموزه هاي ديني قرار دهند و دراين مسئله كوتاهي نكنند.
از ديگر ابزارهاي تبليغاتي كه مي تواند بسيار موثر و كارساز باشد بهره گيري از سخنوري و قدرت بيان است. اين مسئله بي گمان تقش و مهم و اساسي در تبليغات نامزدها ايفا مي كند.
(نساء آيه 63 و نيز طه آيات 27 و 28 و 44)
بهره گيري از نامه (نمل آيه 28 تا 31) مناديان و جارچيان و كساني كه قدرت سخنوري دارند (اعراف آيات 111 و 122 و شعراء آيات 36 و 37) و بهره گيري از شعر (شعرا آيات 224 و 227) و ديگر ابزارهاي مورد توجه مردم مي تواند براي تبيين و معرفي نامزدها مورد استفاده قرارگيرد.

از ديگر مواردي كه قرآن براي مسئله تبليغ از جمله تبليغ انتخاباتي مطرح مي سازد مراعات اصول اخلاقي انساني و آداب اسلامي است.
بي گمان پيروي از هواي نفس و خواسته ها و مطالبات مردمي كه به دور از حق و واقعيت است مي تواند بدترين شيوه عمل تبليغي مي باشد. مردم براي اين كه به برخي از خواسته هاي خويش برسند از رهبران و مسئولان بهره برداري بد مي كنند. بنابراين نامزدها مي بايست متوجه باشند كه در دام هواهاي نفساني مردم نيفتند و سخنان وخواسته هاي نادرست آنان را تكرار نكنند؛ زيرا بسياري از خواسته هاي ايشان به دور از واقعيت و حقيقت است. تنها امور و خواسته هايي مي بايست مورد توجه قرارگيرد كه درچارچوب اصول اسلامي و عقلاني و عقلايي باشد و از واقعيت بهره برده باشد. (شورا آيه15)
از اين رو خداوند هشدار مي دهد كه نبايد از بيان حق و تبيين حقايق بخاطر ترس از بهانه جويي هاي مردم دست بشوئيد به سخن ديگر وانهادن و يا گردن نهادن تنها به سبب ترس از بهانه جويي مردم نمي بايست شخص را به بيان و يا پذيرش باطل بكشاند. برخي از نامزدها دچار اين ترس و واهمه هستند و به سبب اين، گاه از بيان حقيقت وامي زنند و گاه ديگر باطل را به سكوت مي پذيرند و تن به خواسته هاي غيرمعقول و حتي غيراخلاقي مي دهند. (هود آيه12)
پرهيز از تندخويي و گرفتارشدن در دام قساوت قلب مي تواند آسيب جدي به تبليغات برساند. از اين رو لازم است كه نامزدها از تندخويي پرهيز كنند و با مردم به احترام رفتار كنند. (آل عمران آيه 159)
جدال باطل و استهزاي ديگران حتي اگر كافر باشند جايز نيست بنابراين جايز نيست كه شخص با رقيب انتخاباتي خود جدل كند و از روش جدل بهره گيرد. (كهف آيه 56)
كتمان حقايق و عدم تبيين آنها تنها براي ضربه زدن به رقيب نيز جايز نيست و مي توان آن را نه تنها ضداخلاقي برشمرد بلكه موجب مي شود تا تبليغ، كمترين اثر را در ميان خردمندان به جا گذارد. (آل عمران آيه 187)
اينها نمونه هايي از اخلاق انتخاباتي است كه از آيات قرآني به دست مي آيد. مراعات آن مي تواند شخص را درمسير كمالي قرار دهد و از آسيب دين و دنيا حفظ نمايد.
دستيابي به يك انتخابات سالم كه بر پايه اصول اخلاقي باشد نيازمند آن است كه همه نامزدها و هواداران آنان اخلاق انتخاباتي را مراعات كنند تا به يك انتخابات مبتني بر اخلاق دست يابيم؛ زيرا اگر انتخابات ما اخلاقي نباشد و اخلاق انتخاباتي به درستي مراعات نشود نمي توانيم اميد داشته باشيم كه جامعه به سوي كمال حركت كند؛ چرا كه مردم درس خويش را از حاكمان خود مي آموزند و اگر حكومتي كه اين گونه به دور از اخلاق انتخاباتي انتخاب مي شود بر سر كار آيد نمي توان اميد داشت كه مردم در مسير اخلاق و هنجارهاي اجتماعي و اخلاقي گام بردارند.