«إنَّما ولِيكُم اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذينَ آمَنُوا الَّذينَ يقيمُونَ الصَّلاةَ و يؤتونَ الزكاةَ وَ هُم راكِعُون؛ فقط سرپرست و ولي شما خداست و رسول‌خدا و آنان كه ايمان آورده‌اند؛ آناني كه نماز را بر پا مي‌دارند، و در حال ركوع زكات(صدقه) مي‌دهند». (سوره مائده، آيه 55)
ولايت و سرپرستي در اصل براي خداست و او اين ولايت را به هر كسي كه اراده كند مي‌سپارد.
خداوند بزرگ ولايت و سرپرستي بر امت را به هركس نمي‌دهد، بلكه مي‌بايست آن فرد اولاً داراي صلاحيت علمي و تقوايي باشد؛ ثانياً سابقه خوب و درخشان او بر همگان معلوم گرديده، و نيز از توانايي لازم براي رهبري امت برخوردار باشد.
دانشمندان و مفسران شيعه و سنّي نوشته‌اند كه: اين آيه شريفه در شأن و مقام والاي حضرت امام علي(ع) نازل شده است، او تنها كسي بوده است كه هنگام نماز و در حال ركوع انگشتر خود را به فقير داد و هرگز در تاريخ اسلام از فردي ديگر غير از امام علي(ع) سخن به ميان نيامده است كه در حال نماز انگشترش را به فقير داده باشد.
بعلاوه مرحوم علامه طباطبائي در تفسيرش نقل مي‌كند كه خود حضرت اميرالمؤمنين(ع) در چند مرحله در احتجاجات خود ـ‌با ابوبكر و سايرين چون عثمان و زبير و عبدالرحمان عَوف و سعد‌بن أبي وقاص‌ـ به همين آيه شريفه استناد و استدلال كرده‌اند كه در شأن خودشان نازل گرديده است.1
از سوي ديگر روايات فراواني از ائمه معصومين(ع) به دستمان رسيده است كه تصريح فرموده‌اند: منظور آيه شريفه؛ شخص حضرت امام علي(ع) است.2
اين مطالب بهترين شاهد و گواه زنده است كه قرآن رهبري امام علي(ع) را مطرح كرده است.
سؤال:
در قرآن مجيد داريم كه از صيغه جمع؛ يك فرد خاص اراده شده است.3 بعلاوه صدور حكم كلّي و يا خبر دادن به لفظ جمع؛ به‌منظور انطباق آن بر فرد خاص در كلمات عرب فراوان ديده مي‌شود. به عنوان مثال شما با يك‌فرد مواجه مي‌شويد و به صيغه جمع به او خطاب مي‌كنيد: سلامّ عليكم. در حاليكه «سلامّ عليك» با صيغه مفرد صحيح است چرا كه مخاطب شما يك‌نفر است.
قبل از گزارش داستان توجه به يك نكته ضروري به نظر مي‌رسد:
همه مي‌دانيم كه امام علي(ع) در حال نماز انگشتري را به فقير داده است، آيا اين عمل با حضور قلب در نماز تضاد ندارد؟
بدون ترديد جواب منفي است، زيرا صدقه آن حضرت در راستاي توجه به خدا و در راه خدا بوده است، و اين عمل با حضور قلب او در نماز و عبادت معبود متعال در تضاد نيست، بلكه تماماً توجه به خدا بود.
بعلاوه در روايت آمده است: نماز آن حضرت نماز نافله و مستحبي بوده است.4
در ضمن بايد بدانيم زكات نوعي صدقه است و منظور از زكات در آيه شريفه همان صدقه مي‌باشد.
ابو رافع صحابي رسول خدا(ص) مي‌گويد: روزي خدمت رسول‌اللّه(ص) رسيدم، او در حال استراحت بود كه ناگهان يك مار در گوشه خانه حضرت ديدم، تصميم گرفتم آن را بكشم، امّا نپسنديدم مزاحمتي براي ايشان پيش آيد و از خواب بيدار شود. گمانم بر اين شد شايد حضرت خواب نيست و چه بسا در حال تَلَقّي وحي باشد و جبرئيل امين به ملاقات ايشان آمده است لذا بين پيامبر اكرم(ص) و آن مار حايل شدم و دراز كشيدم تا از سوي مار گزندي به پيامبر نرسد.
پس از سپري شدن لحظاتي چند، پيامبر خدا(ص) برخاست در حاليكه اين آيه را تلاوت مي‌كرد: «إنّما وَلِيكُم اللّه وَ رَسُولُهُ والَّذينَ آمَنُوا الَّذينَ يقيمُونَ الصَّلاةَ وَ يؤتُونَ الزَّكاةَ وَ هُم راكِعون»
حضرت فرمودند: سپاس خداي را كه نعمت خود را بر علي(ع) تمام كرد، گوارا باد بر علي(ع) اين فضيلتي كه خداوند به او ارزاني داشت. آنگاه پيامبر رو به من كردند و فرمودند: ابورافع! آنجا چه مي‌كني؟ بي‌درنگ قضيه مار را به عرض آن جناب رساندم. حضرت فرمودند: مار را بكش. من هم آن را كشتم.
سپس فرمودند: اي ابورافع! چه خواهي كرد آن هنگام كه عده‌اي به خصومت و دشمني با علي(ع) برخيزند؛ در حاليكه علي بر حقّ است و همه آنان بر باطل و پوچي جمع شده‌اند؟!…
آن روز تعدادي از علما و انديشمندان يهود كه به تازگي مسلمان شده بودند از قبيل عبداللّه بن سلام و ابن يامين و… به حضور پيامبر اسلام(ص) رسيدند و گفتند:
يا رسول‌اللّه حضرت موسي(ع) يوشع بن نون را وصي خود قرار داد. آيا شما وصيي داريد؟
پيامبر خدا(ص) آيه شريفه «إنَّما وَلِيكمُ اللّه …» را كه لحظاتي قبل به ايشان نازل شده بود تلاوت كردند و سپس فرمودند: برخيزيد به مسجد برويم.
آنان به درب مسجد رسيدند. مرد فقيري در حال خارج شدن از مسجد بود.
پيامبر(ص) به او فرمود: آيا كسي به تو كمك كرد؟
فقير گفت: بلي؛ اين انگشتر را كمك كردند.
پيامبر(ص) فرمودند: چه كسي آنرا به تو داد؟
آن فقير به گوشه مسجد اشاره كرد و گفت: انگشتر را آن مردي كه در حال نماز است به من داد.
پيامبر(ص) فرمودند: انگشتر را در كدام قسمت از نماز داد؟
فقير پاسخ داد: در حال ركوع بود.
در اين هنگام پيامبر خدا(ص) فرمود: اللّه اكبر.
اهل مسجد نيز به پيروي از ايشان زبان به تكبير گشودند و همه فهميدند كه اين آيه شريفه در فضيلت حضرت امام علي(ع) نازل گرديده است.
آنگاه پيامبر خدا فرمودند: علي(ع) سرپرست شما بعد از من مي‌باشد.5
1. تفسير الميزان جلد6 صفحه 18 و 19.
2. تفسير البرهان؛ تفسير قمي؛ تفسير عياشي؛ تفسير الميزان، روايات در ذيل آيه شريفه 55 سوره مائده آمده است.
3. بنگريد به: سوره بقره، آيه 215 و 274؛ سوره آل‌عمران، آيه 61؛ سوره ممتحنه، آيه 1.
4. تفسير الميزان، جلد6، صفحه 18.
5. تفسير الميزان، جلد6، صفحه 16ـ17. كشاف زمخشري جلد 1، صفحه 648ـ649.