بكائين: شمارى از صحابه تهيدست و مشتاق جهاد در زمان پيامبر(صلى الله عليه وآله)
اين واژه از «ب ـ ك ـ ى» به معناى گريستن با صداى بلند آمده است.[1] بكائين صحابه* تهيدستى بودند كه در سال نهم هجرت، هنگامى كه پيامبر(صلى الله عليه وآله) عازم «تبوك»* بود نزد آن حضرت آمدند تا با دريافت زاد و توشه و مركب، امكان حضور در آن غزوه را بيابند؛ اما رسول خدا از تجهيز آنان عاجز ماند.آنان كه از توفيق شركت در جهاد، محروم شده بودند، گريستند.[2] در پى آن آيه 92 توبه/9 در شأن ايشان نازل شد[3]: «ولاعَلَىدائرة المعارف قرآن كريم، جلد 6، صفحه 21
الَّذينَ اِذا ما اَتَوكَ لِتَحمِلَهُم قُلتَ لا اَجِدُ ما‌‌اَحمِلُكُم عَلَيهِ تَوَلَّوا واَعيُنُهُم تَفيضُ مِنَ‌‌الدَّمعِ حَزَنـًا‌‌اَلاّ يَجِدوا ما يُنفِقون =و [ايرادى نيست] بر كسانى كه چون نزد تو آمدند تا آنان را بر مركبى سوار كنى، گفتى: مركبى ندارم كه شما را بر آن بنشانم، بازگشتند در حالى كه چشمانشان از اندوه اشكبار بود، زيرا چيزى نداشتند كه در راه خدا انفاق كنند [و با آن به ميدان بروند]».
سيره نويسان و مفسران در تعداد و نامهاى بكائين اختلاف نظر دارند؛ برخى آنان را 6 تن[4] و برخى ديگر 9 نفر[5] دانسته‌‌اند؛ اما مشهور، شمار آنان را 7 تن دانسته‌‌اند[6]؛ نيز در اين باره كه آنان از يك قبيله يا از قبايل گوناگون باشند نظرها يكسان نيست؛ برخى مفسران آنان را از قبيله مُزينه يا از فرزندان مُقرن بن عامر مزنى دانسته‌‌اند.[7] (بنى‌‌مقرن) در مقابل، گزارشهايى حكايت از آن دارد كه ايشان از تيره‌‌هاى گوناگون بودند.[8]
به موجب نقلى آنان عبارت است از: سالم‌‌بن عمير از بنى عمرو بن عوف و از بدريّان، حرمى‌‌بن‌‌عمرو از بنى واقف، عبدالرحمن بن كعب از بنى مازن بن نجار، سلمان بن صخر از بنى‌‌المعلى، عبد الرحمن بن يزيد از بنى حارثه، عمرو‌‌بن غنم از بنى سلمه و عبد الله بن عمرو از مُزينه.[9]
در اخبار ديگر نامهاى آنان چنين آمده است: معقل*بن يسار، سالم بن عمير، عبد الله بن مغفّل، عبدالله بن كعب، عرباض بن ساريه، علية*بن زيد از بنى‌‌جاريه و عمرو*بن حمام بن جموح.[10] جز نامهاى ياد شده، از كسانى ديگر نيز نام برده شده است.[11]
گويند: هنگامى كه آنان از رفتن خود مأيوس شده، گريستند، يامين يا ابن يامين نضيرى دو تن را تجهيز كرده و با پيامبر(صلى الله عليه وآله)همراه شدند.[12] عباس‌‌بن‌‌عبد المطلب وعثمان بن عفان نيز هر يك دو تن را مهمان خود كردند.[13] در گزارش واقدى آمده است كه عثمان سه تن را همراه خود برد.[14]
دائرة المعارف قرآن كريم، جلد 6، صفحه 22
منابع
اسباب النزول؛ اسد‌‌الغابة فى معرفة الصحابه؛ البحر‌‌المحيط فى‌‌التفسير؛ التبيان فى تفسير القرآن؛ تفسير القمى؛ جامع البيان عن تأويل آى القرآن؛ الجامع لاحكام القرآن، قرطبى؛ جمهرة انساب العرب؛ الدرالمنثور فى التفسير بالمأثور؛ زادالمسير فى علم‌‌التفسير؛ سير اعلام‌‌النبلاء؛ السيرة‌‌النبويه، ابن‌‌هشام؛ الطبقات الكبرى؛ لغت نامه؛ مجمع‌‌البيان فى‌‌تفسير القرآن؛ المغازى؛ مفردات الفاظ القرآن.بخش تاريخ و اعلام
[1]. مفردات، ص 141، «بكى»؛ لغت نامه، ج 3، ص 4260، «بكاء».
[2]. المغازى، ج 3، ص 993 ـ 944؛ السيرة النبويه، ج 4، ص 518؛ الطبقات، ج 2، ص 125.
[3]. اسباب النزول، ص 212؛ جامع‌‌البيان، مج 6، ج 10، ص 269؛ مجمع‌‌البيان، ج 5، ص 91.
[4]. اسدالغابه، ج 3، ص 349؛ زاد المسير، ج 3، ص 485؛ البحر‌‌المحيط، ج 5، ص 483.
[5]. البحر المحيط، ج 5، ص 483.
[6]. المغازى، ج 3، ص 993 ، 1024؛ السيرة النبويه، ج 4، ص 518؛ مجمع البيان، ج 5، ص 91.
[7]. اسباب النزول، 212؛ جامع‌‌البيان، مج 6، ج 10، ص 269؛ تفسير‌‌قرطبى، ج 8، ص 145.
[8]. جامع‌‌البيان، مج 6، ج 10، ص 270؛ التبيان، ج 5، ص 280؛ المغازى، ج 3، ص 1024.
[9]. جامع‌‌البيان، مج6، ج 10، ص 270؛ الدرالمنثور، ج 4، ص 263؛ المغازى، ج 1، ص 160؛ ج 3، ص 994.
[10]. المغازى، ج 2، ص 994؛ السيرة النبويه، ج 4، ص 518؛ الطبقات، ج2، ص 125.
[11]. زاد المسير، ج 3، ص 485 ـ 486؛ اسد الغابه، ج 3، ص 10.
[12]. المغازى، ج 3، ص 994؛ السيرة النبويه، ج 4، ص 518؛ سير‌‌اعلام النبلاء، ج 2، ص 234.
[13]. التبيان، ج 5، ص 280؛ مجمع البيان، ج 5، ص 91 .
[14]. المغازى، ج 3، ص 994.