ابوجمعه: حبيب بن سِباع انصارى[11] از اصحاب رسول خدا
نام و كنيه او در منابع به صورت‌هاى گوناگون آمده است.[12] برخى او را از انصار* شمرده‌اند؛[13] ولى ابن‌حجر با توجّه به نقلى كه اسلامِ او را در زمان صلح حديبيه دانسته، انصارى بودن او را نمى‌پذيرد؛ به اين دليل كه تمام انصار، پيش از صلح حديبيه مسلمان شده بودند و بر آن است كه شايد هم‌پيمان با انصار بوده باشد.[14] از شواهد و قراين بر مى‌آيد كه وى، پيش از صلح حديبيه مسلمان و ساكن مكّه بود و پس از آن، و‌حذف مادّه سوم آن (بازگرداندن كسانى كه از مكّه به مدينه مى‌گريزند به وسيله پيامبر) به مدينه آمد و به حضور حضرت رسيد؛ در هر صورت، او از صحابه پيامبر(صلى الله عليه وآله)به شمار مى‌آيد و نظر ابن‌حبان كه او را از تابعان شمرده،[15] قابل اعتنا نيست.بعضى او را به قبيله كنانه يا قارَه منسوب مى‌دانند؛[16] امّا گويا وى هم‌پيمان عقبة‌بن حارث‌بن‌عامر قريشى از بنى‌نوفل بوده[17] و چون پس از رحلت پيامبر(صلى الله عليه وآله)به شام رفت؛ از شاميان به شمار مى‌آيد.[18] ابوجمعه، بعدها راهى مصرشد[19] و گويا در فتح آن شركت داشت.[20] ابن‌حجر به نقل از بخارى، درگذشت او را بين سال‌هاى 70 تا 80 هجرى دانسته است.[21]
بعضى مفسّران معتقدند كه آيه 25 فتح/48 در باره او و عده‌اى ديگر نازل شده است:[22]«...لَولا رِجالٌ مُؤمِنون وَ نِساءٌ مُؤمِنتٌ لَم‌تَعلَموهُم أن تَطَـُوهُم فَتُصيبَكُم مِنهُم مَعرّةً بِغَيرِ عِلم لِيُدخِلَ اللّهُ فِى رَحمَتِه مَن يَشـاءُ لَو تَزَيَّلُوا لَعذَّبنَا الّذينَ كفرُوا مِنهُم عَذاباً أليماً = ... و اگر [در مكّه]مردان و زنان باايمانى نبودند كه [ممكن بود]بى‌آن‌كه آنان را بشناسيد، ندانسته پايمالشان كنيد و تاوانشان بر شما بماند، [فرمان حمله به مكّه مى‌داديم]تا خداوند هر كه را بخواهد، در جوار رحمت خويش درآورد. اگر [مؤمن و كافر]از هم متمايز مى‌شدند، به طور قطع كافران را به عذاب دردناكى معذّب مى‌داشتيم». از وى روايتى موجود است كه برخى مفسّران، آن را در ذيل آيه پيشين نقل كرده‌اند. اين روايت نه تنها با معناى آيه هماهنگى ندارد، بلكه گويا كه رابطه‌اى با شأن نزول آن نيز نداشته باشد. او مى‌گويد: ما نيم‌روزى بر ضدّ پيامبر جنگيديم ونيم ديگر با او همراه شديم و آيه 25 فتح/48 درباره مانازل شده است.[23] در منابع، به زمان اين رويدادكه‌دركدام جنگ بوده، اشاره‌اى نشده است.
منابع:
الاستيعاب فى معرفة الاصحاب؛ الاصابة فى تمييز الصحابه؛ اسدالغابة فى معرفة الصحابه؛ تفسير القرآن العظيم، ابن‌كثير؛ تهذيب‌التهذيب؛ الجرح و التعديل؛ الدرّالمنثور فى التفسير بالمأثور؛ الطبقات الكبرى؛ فتوح‌المصر و‌المغرب.محمدحسن الهى‌زاده
[11] الجرح و التعديل، ج3، ص102.
[12] الاستيعاب، ج4، ص187؛ اسدالغابه، ج6، ص51؛ تهذيب‌التهذيب، ج12، ص52.
[13] الاستيعاب، ج4، ص187؛ اسدالغابه، ج6، ص51.
[14] الاصابه، ج7، ص56.
[15] تهذيب‌التهذيب، ج12، ص52.
[16] الجرح و التعديل، ج3، ص102.
[17] فتوح المصر و المغرب، ص109.
[18] الاستيعاب، ج4، ص187؛ تهذيب التهذيب، ج12، ص52.
[19] الطبقات، ج7، ص352.
[20] الاصابه، ج7، ص56.
[21] همان، ص57.
[22] ابن‌كثير، ج4، ص208؛ الدرّالمنثور، ج7، ص534.
[23] ابن‌كثير، ج 4، ص 208.