واژه «مقاومت» يا «استقامت» يكي از واژه­هاي پركاربرد در فرهنگ ديني است. در قرآن كريم از اين واژه و واژه هاي هم­محتواي آن در ترسيم مقاومت حق­جويان و حق­طلبان استفاده شده است. قرآن كريم، هم به چگونگي مقاومت و فوايد آن اشاره كرده و هم به نمونه­ها و نمودهاي عيني از رهبران مقاومت در برابر جبهه باطل اشاره كرده است. با نگاهي جامع و تدبرمحور به قرآن كريم، به روشني چيدمان مقاومت با مبناي الهي در عرصه­هاي مختلف مشهود است. قرآن كريم انبياء الهي را ياد مي كند كه هر كدام با شاخصه­اي از جبهه باطل، روبه­رو بوده­اند و هر كدام با رويكردهاي متناسب با عصر خود، به مقابله در برابر اين جبهه همت گمارده اند، تا جايي كه برخي چون ابراهيم خليل(ع) به  آتش نمرود در آمده اند (ابراهيم: 68) و به­خاطر تلاش و مقاومت ايشان براي خدا، آتش باطل به گلستان حق مبدل شده است(ابراهيم: 69)؛ و برخي چون لوط(ع) با مقاومت در برابر آن قوم بدكردار نجات يافته اند(ابراهيم: 71) و برخي چون سليمان نبي(ع) به ملكي دست يافته اند كه حكم خدا را در آن پياده نمايند(ص: 35) و در نهايت و غايت، الگوي پيامبران و ختم مرسلان، حضرت محمد(ص)، با مقاومت جان­كاه در برابر مشركان و كافران و منافقان، دين الهي را ابلاغ و تبيين نمود كه خداوند اراده جهاني شدن و پاينده شدن آن را نمود.(توبه: 33) و موارد متعدد ديگر كه الگو محوري رهبران ديني در مقاومت و پايداري در شرايط سخت در مقابل جبهه باطل را خاطر نشان مي­کند. قرآن كريم با دو رويكرد تحذيري و تشويقي، به غايت و نهايت مقاومت و پايداري اشاره مي نمايد.؛ از يك سو با تحذير مردم، به عاقبت كساني اشاره مي­كند كه در راه حق مقاومت ننمودند و تسليم باطل شدند و در صورتي كه مقاومت مي نمودند فرجام نيكي در انتظار آنان بود:«وَ أَنْ لَوِ اسْتَقامُوا عَلَى الطَّريقَةِ لَأَسْقَيْناهُمْ ماءً غَدَقاً »(جن: 16) و از سوي ديگر با رويكرد تشويقي، به نتيجه استقامت در راه خداوند اشاره مي نمايد كه آينده عاري از ترس و حزن مورد بشارت است:«إِنَّ الَّذينَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلائِكَةُ أَلاَّ تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتي‏ كُنْتُمْ تُوعَدُونَ»(فصلت: 30). اين پيام هاي قرآني اختصاص به گروه خاص يا عصر خاصي ندارد بلكه چونان خورشيد كه در جريان است اين پيام ها نيز متناسب با هر عصر در جريان است. بنابراين با تغيير رويكردهاي استكبار و جبهه باطل در غلبه بر جبهه حق، رويكردهاي مقاومت نيز متناسب آن بايد باشد. برهمين اساس، مقاله فرا رو با نگاهي عصري به تحولات و رويارويي هاي جبهه حق و باطل، با روشی توصیفی-تحلیلی، به مهم­ترين راهبرد­هاي مقاومت در برابر جبهه باطل در عصر حاضر، بر مبناي قرآن كريم و سيره معصومين(ع) مي پردازد.

پیشینه پژوهش

پیش­تر چند مقاله درباره مقاومت نگاشته شده است که عبارت­اند از: «مولفه­های فرهنگی گفتمان مقاومت اسلامی در جهان اسلام»(ناظمی اردکانی و خالدیان، مطالعات سیاسی جهان اسلام، ش26، تابستان 97)؛ «تاثیر انقلاب اسلامی بر هندسه قدرت مقاومت اسلامی در غرب آسیا»(داوند و اسلامی، مطالعات­سیاسی جهان اسلام، ش25، بهار97)؛ «بررسی تطبیقی گروه مقاومت اسلامی در غرب آسیا»(آقایی و عریضی، جریان­شناسی دینی معرفتی در عرصه بین­الملل، ش11، بهار95) و ... .

چنانکه پیداست، هیچ­یک از مقالات فوق به ارائه راهبردهای مقاومت از منظر قرآن نپرداخته اند بلکه به جریان­های مقاومت امروز پرداخته و بیشتر از بُعد سیاسی به مسئله نگریسته­اند.

راهبردهاي[1] مقاومت اسلامي در عصر حاضر

منظور از راهبردهاي مقاومت، اصول و رويكردهاي استراتژيك هستند كه در مقابل با جبهه باطل و استكبار، كاربرد اساسي دارند و مي توانند مانع از به­ثمر نشستن نقشه­هاي آنان شوند و کمک می­کند تا به هدف­های بلندمدت خود دست یابد(فردآر، 1386: ص24)؛ توجه به اين راهبردها تك بعدي نبوده بلكه تمامي حيطه هاي استكبارستيزي را در بر مي­گيرد كه علاوه بر نقش دفاعي در مقابله با استكبار، نقش پيشرفتي در جوامع اسلامي را دارند و به تعالي و پيشرفت همه جانبه اين جوامع كمك مي­نمايند؛ مهم ترين راهبردهاي مقاومت اسلامي در برابر جبهه استكبار در عصر حاضر عبارتند از:

2-1. راهبرد معرفتي: تقويت ايمان و خداباوري

يكي از مهم­ترين برنامه­هاي استكبار جهاني، تضعيف دين اسلام و نابودي آن است؛ بيشتر مشكلات كشورهاي استكباري با كشورهاي اسلامي بر روي اسلام بوده است. تبارشناسي اين مطلب به زمان پيامبر اكرم(ص) باز مي گردد چنان­كه قرآن كريم دشمن­ترين دشمنانِ مومنان را يهوديان و مشركان معرفي مي­كند:«لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَداوَةً لِلَّذينَ آمَنُوا الْيَهُودَ وَ الَّذينَ أَشْرَكُوا»(مائده: 82) دشمن معرفي نمودن اين گروه از سوي خداوند به اين معناست كه اينان با شخص مومنان مشكلي ندارند بلكه با فكر و عقيده الهي آنان مشكل دارند و مي خواهند اين فكر و عقيده نابود شود چنان كه در آيه ديگر اين روحيه استكباري اين گروه را بيان مي نمايد:«وَ لا يَزالُونَ يُقاتِلُونَكُمْ حَتَّى يَرُدُّوكُمْ عَنْ دينِكُمْ إِنِ اسْتَطاعُو»(بقره: 217) در آيه ديگر آرزوي قلبي دشمنان اسلام را كافر شدن مومنان بيان مي نمايد«وَدُّوا لَوْ تَكْفُرُونَ كَما كَفَرُوا فَتَكُونُونَ سَواءً»(نساء: 89) به عبارتي ديگر آنان زماني راضي مي شوند و دست از اقدامات استكباري خود بر مي دارند كه مسلمانان به آيين آنها بگروند:«وَ لَنْ تَرْضى‏ عَنْكَ الْيَهُودُ وَ لاَ النَّصارى‏ حَتَّى تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ»(بقره: 120) از منظر قرآن اين حركت استكباري آنان در عدم پذيرش حق از سوي عناد است و با اين كه حق و حقيقت براي آنان تبيين شده بيشتر آنان دوست دارند كه مسلمان به كفر بگرايند:«وَدَّ كَثيرٌ مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ لَوْ يَرُدُّونَكُمْ مِنْ بَعْدِ إيمانِكُمْ كُفَّاراً حَسَداً مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما تَبَيَّنَ لَهُمُ الْحَقُّ»(بقره: 109) تمامي اين آيات مشكل اصلي مستكبران را، اسلام و دين الهي معرفي مي كنند و تمامي تلاش آنان اين است كه دين الهي نابود شود:«يُريدُونَ لِيُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْكافِرُونَ»(صف: 8) در عصر حاضر نيز همين روش و رويكرد ادامه دارد و مستكبران جهاني تمام تلاش خود را به كار گرفته اند تا دين الهي را نابود نمايند و مسلمانان را نسبت به قرآن و اسلام بي اعتقاد كنند. ايجاد شبكه هاي ماهواره اي، كانال هاي ضد اسلامي در فضاي مجازي، رويكردهاي مستشرقان و ايجاد شبهات آنان در زمينه قرآن و روايات و حتي حمله نظامي به كشورهاي اسلامي از مهم ترين برنامه هاي آنان است. به عنوان نمونه يكي از اقدامات اسلام ستيزانه كشورهاي استكباري، وضع قوانين سخت بر عليه مسلمانان و تحريم آنان از امتيازات شهروندي در كشورهاي اروپايي و آمريكايي است.( lambert& Mazer، 2011:135) اين قوانين به جهت تضعيف باورهاي مسلمانان از يك سو و برگرداندن آنان از دين اسلام از سوي ديگر است، همچنان كه اسلام هراسي و معرفي ناصحيح و مغرضانه اسلام در رسانه هاي غربي يكي ديگر از اين اقدامات است، به باور برخي از تحليلگران نحوه بازنمايي اسلام در رسانه هاي غربي يكي از عوامل تشديد اسلام هراسي در كشورهاي غربي بوده است.(Allen، 2001)

در مقابل اقدامات مستكبران جهت تضعيف اسلام و باورهاي ايماني در مومنان، در قرآن كريم راهكارهاي متعددي در مقابله با اين مساله بيان شده است؛ راهكار اول، تقويت ايمان و خداباوري در مومنان است، به اين معنا كه مومنان در همه حال به خداوند اعتقاد داشته باشند و اين خداباوري را در خود تقويت نمايند؛ تقويت ايمان:«يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا آمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ الْكِتابِ الَّذي نَزَّلَ عَلى‏ رَسُولِهِ وَ الْكِتابِ الَّذي أَنْزَلَ مِنْ قَبْل»(نساء: 136) ؛ ياد و ذكر خداوند:«يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْراً كَثيراً»(احزاب: 41) ؛ تقواي الهي:«يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقاناً وَ يُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظيمِ»(انفال: 29) ؛ توكل:«وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُه‏»(طلاق: 3)  از مهم ترين راهكارهاي تقويت ايمان بيان شده است. تقويت ايمان باعث آرامش الهي:«الَّذينَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللَّهِ أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»(رعد: 28) و ثابت قدم ماندن در دين مي شود. امام محمد باقر(ع) درباره عدم لغزش مومن در دين خود و عدم تاثير شبهات و.. در انسان مومن مي فرمايد:«الْمُؤْمِنُ أَشَدُّ فِي دِينِهِ مِنَ الْجِبَالِ الرَّاسِيَةِ وَ ذَلِكَ أَنَّ الْجَبَلَ قَدْ يُنْحَتُ مِنْهُ وَ الْمُؤْمِنَ لَا يَقْدِرُ أَحَدٌ عَلَى أَنْ يَنْحِتَ مِنْ دِينِهِ شَيْئاً وَ ذَلِكَ لِضَنِّهِ بِدِينِهِ وَ شُحِّهِ عَلَيْه‏»(صدوق، بي تا: ج2، ص558) در اين روايت ايمان مومن قوي تر از كوه ها بيان شده است چرا كه مومن به دين خود بخيل است و نمي خواهد چيزي از آن كم شود در اين صورت هيچ چيز نمي تواند به ايمان اينگونه مومنان ضربه بزند.  راهكار دوم باور به خداوند و نهراسيدن از غير خداوند است؛ اين كه مومنان هيچ قدرتي را از خداوند بالاتر ندانند؛ چنين اعتقادي هيچ زماني در مقابل مستكبران سر تسليم و ذلّت فرود نمي آورد، قرآن كريم در اين باره مي فرمايد:«وَ لا تَهِنُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنينَ»(آل عمران: 139) در اين آيه مبارك خداوند از مومنان مي خواهد در مقابل كفّار سست نشوند و با ديدن قدرت و تعداد بالاي آن ها اندوهگين نشوند چرا كه اگر اعتقاد و ايمان به خداوند داشته باشند هيچ قدرتي نمي تواند بر آنان غلبه كند؛ در جاي ديگر مومنان را از پذيرش صلح خفّت­بار در مقابل كافران برحذر مي­دارد و آنان را توصيه به استقامت در برابر كفّار و مستكبران مي دهد و وعده برتري به مومنان مي دهد زيرا خداوند با آنان است:«فَلا تَهِنُوا وَ تَدْعُوا إِلَى السَّلْمِ وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ وَ اللَّهُ مَعَكُمْ وَ لَنْ يَتِرَكُمْ أَعْمالَكُمْ»(محمد: 35) قرآن كريم به ذكر نمونه هاي واقعي از پيروزي مومنان حقيقي با تعداد كم در مقابل دشمنان الهي با تعداد زياد، اين اطمينان خاطر را در مومنان ايجاد مي كند كه در هر عصري حتي با تعداد اندك به شرط ايمان حقيقي مي توان بر تعداد زياد دشمنان غلبه نمود:«كَمْ مِنْ فِئَةٍ قَليلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثيرَةً بِإِذْنِ اللَّهِ وَ اللَّهُ مَعَ الصَّابِرينَ»(بقره: 249)

در روايات معصومين(ع) نيز ايمان واقعي باعث مي شود كه انسان مومن تنها عظمت خداوند را ببيند و ديگران حتي با قدرت بالا در نظرش كوچك جلوه كنند زيرا هرچقدر هم قدرتمند و بزرگ باشند در مقابل عظمت خداوند ذرّه اي ناچيز محسوب مي شوند؛ امام علي(ع) در وصف انسان ها مومن و متّقي مي فرمايد:«عَظُمَ الْخَالِقُ فِي أَنْفُسِهِمْ فَصَغُرَ مَا دُونَهُ فِي أَعْيُنِهِم‏»(نهج البلاغه، 1414ق: خطبه193) خداوند در وجودشان بزرگ جلوه نمود پس غير از خدا را كوچك ديدند؛ سومين راهكار در اين باره تقويت صبر و استقامت در راه خداوند است؛ بدون شك پايبندي به دستورات الهي و مقابله با دشمنان نياز به صبر و استقامت دارد كه در صورت فقدان آن نقشه هاي دشمنان به نتيجه مي رسد؛ قرآن كريم از مومنان مي خواهد تا در مسير الهي صبر و استقامت داشته باشند تا به رستگاري برسند:«يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ»(آل عمران: 200) قرآن با بيان الگومحوري مومناني كه استقامت ورزيدند، نتيجه استقامت و صبر در مسير الهي را بيان مي كند:«إِنَّ الَّذينَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلائِكَةُ أَلاَّ تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتي‏ كُنْتُمْ تُوعَدُون‏»(فصلت: 30) اين آيه مبارك رمز موفقيت مومنان را ايمان قلبي و يقيني در كنار استقامت مي داند. همين امر مهم عامل موفّقيت مومنان چه در زمينه فردي و چه در زمينه اجتماعي در اعصار مختلف بوده است. بنابراين اصلي ترين و مهم ترين مبنا در مقابله با استكبار و حتي غلبه بر آن تقويت ايمان و اعتقاد به خداوند قادر و متعال و تقويت آن است كه ضمن خنثي نمودن نقشه هاي استكباري در تضعيف باورهاي ايماني در مسلمانان، اعتماد به نفس و اطمينان و آرامشي را به همراه مي آورد كه مسلمانان در هر شرايطي از هيچ قدرتي هراس نداشته باشند و با قدرت تمام بر آن غلبه نمايند.

2-2. راهبرد اقتصادي: تقويت استقلال اقتصادي

استقلال سیاسی یک کشور مرهون استقلال اقتصادی آن است، اگر جامعه ای استقلال سیاسی داشته باشد اما استقلال اقتصادی نداشته باشد رو به زوال می رود و دشمنان با تحمیل تحریم ها، استقلال سیاسی را نیز از آن کشور می گیرند؛ در برخي از پژوهش هاي جهاني، برخي پژوهشگران با بررسي 120مورد تحريم اقتصادي، مدعي هستند كه تحريم هاي اقتصادي در 34% موفق بوده اند. تحريم هايي كه به منظور كاهش رفاه اجتماعي بنا شده اند، اگر به كاهش زياد رفاه اجتماعي منتهي گردند مي توانند باعث آشوب و نارضايتي هاي اجتماعي و به تبع آن منجر به براندازي دولت هاي شوند. (Hufbauer، 1990) به باور برخي از پژوهشگران اهداف تحريم هاي اقتصادي كاهش رفاه و امنيت در جامعه تحريم شونده و به دنبال آن براندازي نظام حاكم در آن كشور است.( Rennack، 2006) برخي پژوهش هاي اقتصادي با مطالعه موردي تاثير تحريم ها در اقتصاد ايران اين مطلب را بيان داشته اند كه تحريم ها در توليد، رفاه اجتماعي و فروش نفت و كالاهاي مصرفي تاثيرات فراواني داشته است. بر اساس اين پژوهش توليد تحقّق يافته در سال 1390، شدت تاثير تحريم هاي نفتي، كاهش معادل30% در توليد ناخالص داخلي داشته و اعمال انواع تحريم ها بين 30 تا 50% در كاهش توليد ناخالص داخلي نقش داشته است.(نك: مرزبان، حسين، استادزاد، علي حسين، 1394: صص69-37) بنابراين مي توان يكي از اهداف استكبار جهاني در غلبه بر جوامع اسلامي را، اعمال تحريم هاي اقتصادي بيان نمود كه سابقه اين مهم از همان ظهور اسلام نمود پيدا كرده است. در زمان پيامبر اكرم(ص) تحريم اقتصادي مسلمانان در شعب ابي طالب(ع)(نك: اصفهاني، 1412ق: ج2، ص311) يكي از نمودهاي فشارهاي استكبار در غلبه به جامعه اسلامي بوده است كه اين امر در عصر حاضر گستره بيشتري پيدا كرده است. بر همين اساس يكي از مهم ترين مبناهاي استكبار ستيزي در عصر حاضر تقويت استقلال اقتصادي است به گونه اي كه جامعه اسلامي در اين زمينه نقطه ضعفي نداشته باشد كه كشورهاي استكباري قصد تعرّض به آن را داشته باشند يا با تحريم هاي اقتصادي موجبات ضعف و نابودي جامعه اسلامي را فراهم كنند. قرآن کریم با تنبّه  اين مطلب به مسلمانان و تشویق بر این امر، اقتدار و استقلال جامعه اسلامی و تقويت بنيه نظامي در برابر دشمنان اسلام را متذکر شده است:«وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّكُمْ وَ آخَرينَ مِنْ دُونِهِمْ لا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَيْ‏ءٍ في‏ سَبيلِ اللَّهِ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَ أَنْتُمْ لا تُظْلَمُون‏»(انفال: 60)

بدون شك تقويت بُنيه نظامي و در بياني استقلال سياسي بدون داشتن استقلال اقتصادي ناممكن است و شايد بر همين اساس است كه در ادامه آيه صحبت از انفاق در راه خدا مي شود كه با آن انفاق بتوان به تقويت نيروي نظامي جامعه اسلامي پرداخت؛ چرا كه تامين نيازهاي نيروهاي نظامي و تهيه ابزار نظامي نياز به توان مالي دارد. استقلال اقتصادي جامعه به طور قابل توجّهي بر همه بخش هاي جامعه تاثير مي گذارد. در قرآن كريم و سيره معصومين(ع) به صورت كلي با ارائه راهكارهاي متعدد ازجمله: توسعه فرهنگ  تلاش و کوشش(نجم: 39-41)(نك:متّقي هندي، 1409ق: ج4: ص6 ؛ صدوق،1376ق: ج3، ص168)؛ توجه به تولید و نقش اقتصادی آن(نحل: 18؛ نحل: 14)(نك:مجلسی، 1403ق: ج48، ص115؛ حرعاملی،1403ق: ج13، ص216)؛ انضباط اقتصادي(نساء: 29)(نك:كليني، 1364ش:ج 5، ص95؛ العروسی الحويزي، بی تا: ج1، ص471؛ حرّعاملی، 1403ق: ج17، ص425)؛ نهی استفاده از کالاهای قاچاق(برقی، 1416ق: ج2، ص 178؛ بروجردی، 1418ق: ج23، ص 276)؛ عدالت اقتصادی(انعام: 152)(نك:نهج­البلاغه، 1414ق: خطبه 136؛ کلینی، 1364ش: ج1، ص389) و برنامه ریزی اقتصادی(یوسف: 47)(نك:متّقي هندي، 1409ق: ج7، ص188؛ کلینی، 1364ش: ج 1، ص 132؛ احسائی،1403ق: ج4، ص 39) تشويق به استقلال اقتصادي و عدم نياز به بيگانگان شده است. بايد توجه داشت استقلال اقتصادي مرهون تلاش همه جانبه افراد جامعه است. تك تك اعضاي جامعه مي توانند در استقلال اقتصادي نقش داشته باشند. وقتي افراد جامعه به مصرف كالاهاي داخلي روي بياورند و از مصرف كالاهاي قاچاق و بيگانه بپرهيزند خود به خود توليد داخلي رونق مي گيرد. زماني كه مسئولان پايبند به عدالت اقتصادي باشند و در بهره مندي از بيت المال تبعيض قائل نشوند فقر و اختلاف طبقاتي از ميان خواهد رفت؛ زماني كه آموزه هاي اقتصادي اسلام در مصاديق متعدّد اجرائي و نهادينه شود، بسياري از آسيب هاي اقتصادي از بين خواهد رفت و زمينه را براي شكوفايي اقتصادي سالم و فعال و مقتدر و مستقل فراهم نمايد كه اين مهم از مهم ترين مبناهاي استكبارستيزي در عصرحاضر است.

2-3. راهبرد سياسي: مبارزه با استكبار و اجتناب از سلطه پذيري

يكي از مهم ترين اهداف و برنامه هاي كشورهاي استكباري، استعمار و استثمار كشورهاي جهان سوم و خصوصاً كشورهاي اسلامي است. زير سلطه قرار دادن اين كشورها به طور مستقيم و غير مستقيم از شگردهاي استكبار جهاني در اين باره بوده است كه با راهكارهاي متعددي جهت رسيدن به اين هدف انجام مي شود. هماره يكي از اقدامات مستكبران در نابودي جوامع اسلامي و به زير سلطه در آوردن آنان، رويكرد نظامي و جنگ عليه آنان بوده است كه با مصاديق متعددي نمود پيدا كرده است. اين كه هم اكنون برخي از سران كشورهاي استكباري از گزينه نظامي به عنوان يكي از برنامه هاي خود در مقابله و غلبه با كشورهاي اسلامي ياد مي كنند حاكي از اهميّت اين مطلب است به گونه اين كه اين مساله يكي از برنامه هاي راهبردي آنان مي باشد.(National Scurity Strategy، 2006،2010،2015) استكبار جهاني در عصر حاضر با رخنه در بطن برخي از جوامع اسلامي آنان را زير سلطه و سياست خود درآورده است؛ هدف استكبار جهاني سيطره كامل بر تمامي كشورها از جمله كشورهاي اسلامي است؛ به گفته برخي پژوهشگران بين المللي در حوزه استراتژيك، استكبار جهاني خواهان پيشبرد تغييرات بزرگي در نظام بين المللي براي تامين هر چه سريع تر سلطه جهاني ايالات متحده است. مداخله در افغانستان، عراق، بالكان، مهار ايران و سوريه، ليبي، لبنان و حتي تغيير رژيم در عربستان سعودي و مصر جزئي از برنامه هاي آنان در اين منطقه است.(سيونگ يو، 1387: ص493) براي مقابله با اقدامات مستكبران در اين باره، در قرآن كريم راهكارها و راهبردهاي مهمّي بيان شده است؛ راهكار اول آمادگي كامل نظامي در مقابل دشمنان است:«وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّكُمْ وَ آخَرينَ مِنْ دُونِهِمْ لا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَيْ‏ءٍ في‏ سَبيلِ اللَّهِ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَ أَنْتُمْ لا تُظْلَمُون‏»(انفال: 60) در اين آيه مبارك خداوند مسلمان را به تلاش جهت تقويت بُنيه نظامي در برابر دشمنان دستور مي دهد كه اين مهم باعث جلوگيري از رسوخ دشمن به جامعه اسلامي مي شود. راهكار دوم تشويق به جهاد و مقابله با دشمنان و برتري مجاهدان بر كساني كه در جهاد شركت نمي كنند؛ به عبارتي اين رويكرد آثار و فضيلت هاي جهاد در راه خدا را بيان مي كند كه مومنان تشويق به جهاد شوند:«لا يَسْتَوِي الْقاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنينَ غَيْرُ أُولِي الضَّرَرِ وَ الْمُجاهِدُونَ في‏ سَبيلِ اللَّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدينَ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ عَلَى الْقاعِدينَ دَرَجَةً وَ كُلاًّ وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنى‏ وَ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدينَ عَلَى الْقاعِدينَ أَجْراً عَظيماً»(نساء: 95) كه البته جهاد مصاديق متعددي دارد كه جهاد در ميدان هاي جنگ يكي از آنهاست.

در راهكار سوم قرآن كريم كساني را كه براي دفاع از مظلومان و نجات آنان جهاد نمي كنند توبيخ مي نمايد:«وَ ما لَكُمْ لا تُقاتِلُونَ في‏ سَبيلِ اللَّهِ وَ الْمُسْتَضْعَفينَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ الَّذينَ يَقُولُونَ رَبَّنا أَخْرِجْنا مِنْ هذِهِ الْقَرْيَةِ الظَّالِمِ أَهْلُها وَ اجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْكَ وَلِيًّا وَ اجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْكَ نَصيرا»(نساء: 75) سياست مبتني بر فرهنگ الهي بر نفي هر گونه ظلم و دفاع از مظلوم مي باشد. عدم سازش با ظالمان و مبارزه با آنان جهت نجات مظلومان از آموزه هاي اسلامي است. امام خميني(ره) غايت دين اسلام را حمايت از مستضعفان بيان مي دارد آنجا كه مي فرمايد:«تعليمات اسلام براي همين معناست كه مستكبري در زمين نباشد و نتوانند مستكبرين، مستضعفين را استعمار و استثمار كنند. ما به تبع تعاليم قرآن و آنچه از اسلام بر سيره رسول اكرم(ص) و ائمه مسلمين به دست آورديم و از سيره انبيا چنانچه در قرآن نقل مي فرمايد به دست آورده ايم، آن است كه مستضعفين با هم مجتمع شوند و بر مستكبرين انقلاب كنند و نگذارند حقوق آنها را ببرند.»(خميني، 1379: ص 298) در جاي ديگر هدف غايي اسلام را اينگونه بيان مي دارند:«اسلام مي خواهد مستضعفين را ياري دهد تا سرنوشت خود را به دست گيرند.»(خميني، 1387: ج5، ص190) راهكار چهارم عدم سلطه پذيري كشورهاي اسلامي از بيگانگان است؛ عدم سلطه پذيري با روابط مسالمت آميز متفاوت است، توسعه روابط تجاري و سياسي در چارچوب موازين ديني كه بتواند باعث شكوفايي و توسعه جوامع اسلامي شود امري ممدوح است اما سلطه پذيري و وابستگي به كشورهاي استكباري مذموم مي باشد؛ قرآن كريم جامعه اسلامي را جامعه اي مستقل قلمداد مي كند و از سلطه پذيري و ولايت پذيري غير مومنان برحذر مي دارد. در قرآن كريم براي رهايي از سلطه استكبار دو رويكرد سلبي و ايجابي بيان شده است. در رويكرد اول در مواضع گوناگون خداوند مومنان را از ولايت پذيري طاغوت به شدت نهي نموده است، به اين معنا كه مومنان نبايد كافران و اهل كتاب را سرپرست خود انتخاب نمايند يا در بيان ديگر زير سلطه نفوذي آنان باشند:«لا يَتَّخِذِ الْمُؤْمِنُونَ الْكافِرينَ أَوْلِياءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنينَ وَ مَنْ يَفْعَلْ ذلِكَ فَلَيْسَ مِنَ اللَّهِ في‏ شَيْ‏ءٍ إِلاَّ أَنْ تَتَّقُوا مِنْهُمْ تُقاةً وَ يُحَذِّرُكُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَ إِلَى اللَّهِ الْمَصيرُ»(آل عمران: 28) در جاي ديگر مومنان را از ولايت پذيري اهل كتاب و دوستي با آنان نهي مي نمايد:«يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا الْيَهُودَ وَ النَّصارى‏ أَوْلِياءَ بَعْضُهُمْ أَوْلِياءُ بَعْضٍ وَ مَنْ يَتَوَلَّهُمْ مِنْكُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمينَ»(مائده: 51) به جهت اقدامات و نقشه هاي سوء آنان در جامعه اسلامي، قرآن كريم از ولايت پذيري آنان به شدت نهي نموده است.  در رويكرد دوم، قرآن به ولايت پذيري الهي و كساني كه خداوند آنان را به عنوان ولي معرفي مي نمايد دستور مي دهد:«إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذينَ آمَنُوا الَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ (55)^[2] اگر جامعه‌ی اسلامی بخواهد تمام نیروهای داخلی‌اش در یک جهت، به سوی یک هدف، در یک خط به راه بیفتد و بخواهد تمام نیروهای داخلی‌اش علیه قدرت‌های ضد اسلامی در خارج بسیج شود، احتیاج دارد به یک نقطه قدرت متمرکز، یه یک مرکز فرماندهی مقتدر، به یک رهبری و فرماندهی و به یک قلب و دلی که تمام نیروهای داخلی به آن نقطه و آن مرکز بپیوندد، همه از آنجا الهام بگیرند و همه از او حرف بشنوند و حرف گوش کنند و همه‌ی عناصر فعال و با نشاط جامعه اسلامی، نشاط فکری و عملی خود، فعالیت‌های زندگی خود، دشمن‌ کوبی‌ها و دوست ‌نوازی‌های خود را از آن مرکز الهام بگیرند، اسم چنین مرکز فرماندهی و قدرت متمرکز «ولیّ» است که مصداق این ولیّ بر اساس آیه ولایت، خدا است و مظهر آن، رسول خدا(ص) و امیرالمومنین(ع) است.(خامنه‌ای، 1394: 543، 544، 550، 561) بنابراين تقويت استقلال سياسي و عدم سلطه پذيري بيگانگان و آمادگي كامل در جهت مبارزه با حملات احتمالي مستكبران، از رويكردهاي مهم استكبار ستيزي در عصر حاضر است.

2-4. راهبرد اجتماعي: اتّحاد و يكپارچگي و پرهيز از تفرقه و نفاق

 يكي از مهم ترين رويكردهاي استعمار و استكبار در غلبه به كشورهاي اسلامي ايجاد تفرقه ميان مسلمانان و اقوام مختلف است؛ جمله معروف:« divide et impera» تفرقه بينداز و حكومت كن يا :« divide and conquer» تقسيم كن و غلبه كن؛ از محورهاي كليدي استكبار و استعمار در چند قرن اخير بوده است. در مستندات و اذعانات جاسوسان كشورهاي استعماري يكي از مهم ترين سياست ها در كشورهاي اسلامي تفرقه اندازي و تقويت فرقه ها بيان شده است.(كولمن، 1375: ص29-24) بر اساس برخي گزارش ها حدود 273 شبكه ماهواره اي به تبليغ اديان و فرقه هاي ساختگي و تاريخي مي پردازند.(هفته نامه صبح صادق، 1390: ص3) اين آمار حاكي از سرمايه گذاري ويژه كشورهاي استعماري جهت ترويج فرقه هاي انحرافي و ضالّه در ميان مسلمانان از يك سو و ايجاد تفرقه و نفاق و ازهم گسيختگي اتّحاد مسلمانان از سوي ديگر است. بنابراين از اهداف مهم استكبار جهاني ايجاد تفرقه ميان مسلمانان است كه اين تفرقه با ايجاد فرقه هايي همچون: وهابيت، بهائيت و داعش و حتي با ايجاد گروه هايي موسوم به شيعه انگليسي نمود عملي پيدا نموده است. تحريكات مذهبي و قومي و قبيله اي از مهم ترين ترفندهاي استكبار جهت تضعيف وحدت و همدلي مسلمانان بوده است. زماني كه ميان مسلمانان تفرقه و نفاق ايجاد شود مسلمانان به جاي پرداختن به نبرد با دشمن اسلام به تضعيف يكديگر همّت مي گمارند كه اين مساله علاوه بر تضعيف امّت اسلامي، زمينه به ثمر رسيدن نقشه هاي استعمار و استكبار جهاني را نيز فراهم مي نمايد. بنابراين مبناي مهم وحدت و يكپارچگي از مهم ترين رويكردهاي اجتماعي در سطح وسيع در مقابله با استكبار است. در قرآن كريم جهت همدلي و اتّحاد ميان مسلمانان با مذاهب و اقوام مختلف، راهبردها و راهكارهاي متعددي بيان شده است؛ اوّلين راهكار قرآن در اين باره پرهيز از تفرقه و نفاق و اتحاد و يكپارچگي در سايه ريسمان الهي است:«وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا»(آل عمران: 103) مهم ترين مصداق هاي «حبل الله» را مي توان قرآن و عترت پيامبر اكرم(ص) بيان نمود كه ايشان در حديث متواتر ثقلين آن دو را شرط رهايي از گمراهي بيان مي نمايد.(مسلم، بی تا: ج2، ص 1873؛ ترمذی، 1403ق: ج 5، ص 663) رها نمودن اختلافات مبنايي در اين باره ميان شيعه و اهل سنت و اتّحاد در سايه اين دو ثقل مي تواند عامل مهمّي در پيشرفت امّت اسلامي باشد. در اين باره مسلمانان نبايد اجازه دهند دشمنان از موقعيت هاي اختلافي ميان شيعه و اهل سنت بهره ببرند. درباره اختلافات ميان شيعه و سني، مناظره و گفتگوي علمي در سايه قرآن و سنّت قطعي پيامبر اكرم(ص) موثّر خواهد بود. راهكار دوم قرآن، حل اختلافات پيش آمده ميان مسلمانان از طريق صلح و اصلاح است؛ قرآن كريم تمام مومنان را از يك خانواده معرفي مي كند و آنان را در حكم برادر يكديگر معرفي مي نمايد و اصلاح اختلاف ميان مومنان را راهكار اساسي در همدلي و اتّحاد بيان مي نمايد:«إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ»(حجرات: 10) در سيره پيامبر رحمت(ص) نيز اهتمام به وحدت مسلمانان و عدم تفرقه آنان مشهود است(نك: مسلم، بي تا: ج5، ص154) امام علی (ع) در اهميّت و جايگاه وحدت در جامعه می فرماید:«اصلاح اختلافها، از تمامینمازها و روزه‏ها برتر است.»(نهج البلاغه،1370، وصیت47)شايد علّت ترجيح اصلاح اختلافات بر تمامي نماز و روزه ها اين باشد كه اگر در جامعه اي اختلاف زياد شد و تفرقه و از هم گسيختكي حكم فرما گرديد، زمينه نابودي آموزه هاي ديني از جمله نماز و روزه نيز فراهم مي شود، به عبارتي اختلاف كار را به آنجا مي رساند كه از نماز و روزه نيز اثري نماند؛ بنابراين اصلاح اختلاف، از نماز و روزه ها برتر است .در روايات ديگر ايجاد وحدت هنگام پيدايش اختلاف بهترين صدقه اي معرفي  شده كه خداوند آن را دوست دارد.(كليني، 1388ق: ج2، ص209) سوّمين راهكار قرآن در اين باره تقويت روحيه مساوات و برابري در ميان تمام انسان ها با اقوام و ملل مختلف و برتري تقوايي بر يكديگر است:«يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَ أُنْثى‏ وَ جَعَلْناكُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَليمٌ خَبيرٌ »(حجرات: 13) خداوند در اين آيه مبارك همه انسان ها را يكسان بيان مي نمايد و تنها امتياز برتري را تقواي الهي معرفي مي كند كه با آن هيچ قوم و ملّتي ادعاي برتري بر ديگر اقوام و ملت ها ننمايد. راهكار چهارم قرآن در ايجاد اتّحاد و يكپارچگي، توبيخ مسلمانان از تمسخر و تحقير اقوام مختلف است:«يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا يَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسى‏ أَنْ يَكُونُوا خَيْراً مِنْهُمْ وَ لا نِساءٌ مِنْ نِساءٍ عَسى‏ أَنْ يَكُنَّ خَيْراً مِنْهُنَّ وَ لا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ وَ لا تَنابَزُوا بِالْأَلْقابِ بِئْسَ الاِسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإيمانِ وَ مَنْ لَمْ يَتُبْ فَأُولئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ»(حجرات: 11) متاسفانه يكي از اقدامات جبهه استكبار در عصر حاضر كه در جوامع اسلامي موثّر بوده، ايجاد دشمني ميان اقوام مختلف مسلمانان با ترويج توهين به يكديگر و ترويج مباحث تحقيري است كه اين مطلب باعث ايجاد اختلاف در ميان مسلمانان با اقوام مختلف مي شود. قرآن كريم اين عمل را ناشايست و فسق معرفي مي نمايد و از انجام اين كار به شدّت نهي مي كند. بنابراين توجه به اين راهكارها در ايجاد اتّحاد و برابري ميان تمامي مسلمانان با اقوام و مذاهب مختلف موثّر خواهد بود؛ چرا كه اگر در جامعه اي وحدت نباشد، آرامش فردي و اجتماعي رخت مي بندد و اختلاف و از هم گسيختگي و عدم امنيت شاخصه اصلي آن جامعه مي شود.  در عصر حاضر كه دشمنان اسلام از هر طريقي براي ايجاد تفرقه و تشكيك در ميان مردم مسلمان بهره مي برند بر همگان است كه با تاسّي از قرآن كريم و پيامبراكرم(ص) با حفظ اتّحاد و پرهيز از تفرقه، نقشه هاي دشمنان در اين زمينه را خنثي نمايند.

2-5. راهبرد فرهنگي: مقابله با تهاجم فرهنگي(نرم و مستقیم)

در عصر حاضر يكي از رايج ترين نوع تهاجم براي دست يابي به اهداف استكباري و استعماري، تهاجم فرهنگي است كه با تغيير دادن فرهنگ مردم بر اساس انديشه بيگانه، كشور مهاجم به هدف خود مي رسد. تهاجم فرهنگي عبارت است از جايگزيني فرهنگ بيگانه به جاي فرهنگ خودي به گونه اي كه مردم آن جامعه نسبت به فرهنگ اصيل خود بيگانه شوند. «لئود مك ولاي» انگليسي درباره رويكرد تهاجم فرهنگي انگلستان در ميان مردم هند گفته است:«ما بايد حداكثر كوشش خود را به كار بريم كه طبقه اي به وجود بيايد كه بين ما و ميليون ها افرادي كه بر آنها حكومت مي كنيم، مترجم باشند. طبقه اي از اشخاص كه از لحاظ خون و رنگ هندي، ولي از جهت ذوق، سليقه، اخلاق، هوش و فكر انگليسي باشند.»(جاويدان، 1358: ص18) تهاجم فرهنگي استعمار و استكبار جهاني نسبت به گذشته تغييرات فراواني به جهت كمّي و كيفي نموده است، به گونه اي كه تمام ابعاد زندگي فردي و اجتماعي را در برمي گيرد و با انواع و اقسام برنامه هاي فرهنگي جديد به پوچ و تهي كردن تفكّر و فرهنگ و تمدّن اصيل اسلامي و ملّي مي پردازد و با از بين بردن هويّت اسلامي و تضعيف شخصيّت انساني افراد مسلمان به القاي اصول فكري و تحميل فرهنگ غربي همّت مي گمارد.(جمشيدي، 1373: ص83) در مستندات كشورهاي استكباري، يكي از مهمترين برنامه هاي آنان گمراه كردن جوانان بيان شده است از جمله:ترغيب جوانان كشور از طريق گرايش به موزيك راك و مواد مخدّر براي عصيان عليه سنّت هاي موجود كه در نهايت به هم پاشيدن خانواده منجر گردد.(كولمن، 1375: ص29-24) يكي از مهم ترين برنامه هاي نفوذ استكبار بر جوانان ترويج مطالب مبتذل و غير اخلاقي در شبكه هاي ماهواره اي و مجازي است. طبق برخي گزارش ها حدود 4/5 ميليون گيرنده ماهواره غير مجاز در كشور فعال است. از ميان شبكه هاي قابل دريافت در ايران، 252شبكه به كودك و نوجوان، 74 شبكه ماهواره اي به تبليغات مد و لباس و لوازم آرايشي، 235 شبكه به مسائل غير اخلاقي و 81 شبكه به مسائل كاملاً غير اخلاقي اختصاص دارند.(هفته نامه صبح صادق، 1390: ص3) طبق برخي پژوهش هاي ميداني رابطه بين استفاده از شبكه هاي ماهواره اي و هويت ديني جوانان با سطح اطمينان99% بوده است. بر اساس نتايج اين پژوهش بيشترين اهداف و تاثيرات شبكه هاي ماهواره اي به ترتيب در حوزه هاي روي آوردن جوانان به انواع موسيقي غربي، گرايش به مدگرايي افراطي در جوانان، تضعيف باورهاي ديني و بستر سازي از خود بيگانگي ديني و فرهنگي در جوانان، الگو پذيري از نظام فرهنگي- اجتماعي و سبك زندگي غربي، دين گريزي و ترك نماز و ساير واجبات ديني، دوري از قرآن و دعا و نيايش، گرايش به آرايش هاي مبتذل، ترويج سكولاريسم و جدايي دين از سياست، افزايش نابه هنجاري هاي اخلاقي در خانواده، بي احترامي به والدين و ترويج فرهنگ برهنگي بيان شده است.(نك: بختياري، فرخي، 1391:ص70)

بنابراين از مهم ترين مواردي كه دشمنان اسلام در پي ضربه زدن به آن هستند، نمایاندن آنتی­فرهنگ به­جای فرهنگ و قبولاندن آن به مردم به عنوان فرهنگ است که این مسئله گاهی به صورت نرم و زیرپوستی و گاهی به صورت مستقیم صورت می­گیرد. به عنوان مثال رشد بي رويه مصرف لوازم آرايشي در كشورهاي اسلامي يكي از مصداق هاي تهاجم فرهنگي است به گونه اي كه علاوه بر ترويج فرهنگ ناصحيح و متعارض با آموزه هاي ديني، كشورهاي اسلامي را به كشورهاي مصرفي در اين باره تبديل مي كند كه باعث خروج ارز از كشور و تقويت بازار اقتصادي كشورهاي غربي مي شود. طبق برخي گزارشات، در توليد لوازم آرايشي، كشورهاي اروپايي و آمريكا بيشترين سهم در فروش را دارند. كشور ايران با اين كه هفدهمين كشور به لحاظ جمعيّت در جهان است اما به لحاظ مصرف لوازم آرايشي در رتبه هفتم قرار دارد. واردات قانوني كالاهاي آرايشي بيش از يك ميليارد دلار بوده است كه آمار قاچاق آن كه بيشترين رقم را به خود اختصاص مي دهد مشخص نيست.(نك: فرهنگي،1394:ص78) اين در حالي است كه در كشورهاي توليد كننده لوازم آرايشي اين مقدار هزينه نمي شود.

اين آمار از يك سو نشان از مصرفي شدن كشورهاي اسلامي در كالاهاي غير ضروري است و از سوي ديگر اين مطلب را متذكّر مي شود كه استكبار جهاني در تهاجم فرهنگي و تغيير سبك زندگي مردم جوامع اسلامي موفّق بوده است كه در داخل اين كشورها آمار استفاده از لوازم آرايشي تا اين حد رشد كند. تلاش فرهنگ بیگانه از بُعد نرم نیز باید مورد توجه کشورهای اسلامی قرار بگیرد مانند انتقال آنتی­آموزه­های اسلامی در پویانمایی­ها و کارتون­ها و به طور کلی در رسانه­ها نمونه مشهود این مسئله است.

بنابراين تلاش فرهنگي و اقتصادي در اين زمينه در مقابله با تهاجم فرهنگي امري كاملاً ضروري است. در آموزه هاي ديني به اجتناب از الگوگيري ناصحيح از بيگانگان و تقليد از آنان حتي در خوراك و پوشاك تاكيد شده است؛ امام علي(ع) در اين باره مي فرمايد:«لَا تَزَالُ هَذِهِ الْأُمَّةُ بِخَيْرٍ مَا لَمْ يَلْبَسُوا لِبَاسَ الْعَجَمِ وَ يَطْعَمُوا أَطْعِمَةَ الْعَجَمِ فَإِذَا فَعَلُوا ذَلِكَ ضَرَبَهُمُ اللَّهُ بِالذُّل»(مجلسي،1403ق: ج63، ص323) مادامی که این امت لباس بیگانه نپوشند و غذاهای آنان استفاده نکنند همواره در خیر خواهند بود و هنگامی که چنین کنند خداوند آنان را ذلیل خواهد کرد. منظور امام(ع) از عجم نه قوم خاص بلكه در آن زمان مردمان غير مسلمان از عرب بوده است كه امام(ع) از تقليد و تبعيّت ظاهري از آن ها نهي نموده است چرا كه اين كار علاوه بر ترويج فرهنگ غير اسلامي و در بياني تهاجم فرهنگي در جامعه اسلامي، باعث رونق اقتصادي جامعه غير اسلامي و تضعيف بازار داخلي در اين حوزه ها مي شده است. سخن امام علي(ع) ناظر بر دو حيطه اقتصادي و فرهنگي اجتماعي بوده است كه اين كلام در هر عصري براي مسلمانان قابليت اجرائي دارد كه عمل به آن علاوه بر توسعه اقتصادي بازار داخلي و به فراخور آن توسعه توليد و اشتغال، از تهاجم فرهنگي در جامعه جلوگيري مي نمايد.

برای مبارزه با تهاجم فرهنگی، باید به هر دو بُعد «نرم» و «مستقیم» آن توجه داشت و متناسب با هر یک از آنها، راهکارهایی را برای مقابله در نظر گرفت گرچه بُعد نرم به خاطر پیوند با ناخودآگاه ذهن و تاثیر مانا در شخصیت فرد، بیشتر قابل توجه است. ضمیر ناخودآگاه مورد تایید قرآن است آنجا که می­فرماید : «انَّهُ يَعْلَمُ السِّرَّ وَ أَخْفى؛ زیرا او پنهان وپنهان‏تر را مى‏داند.‏» (طه: 7)، «أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِه؛ خدا ميان آدمى و دلش حايل و مانع مى‏شود‏» (انفال: 24)، «سَنُريهِمْ آياتِنا فِي الْآفاقِ وَ في‏ أَنْفُسِهِمْ: به زودى نشانه‏هاى خود را در كرانه‏ها و اطراف جهان و در نفوس خودشان به آنان نشان خواهيم داد» (فصلت: 53) و ... و نیز برخی روایات استفاده می­شود که انسان دارای لایه­های ناپیدای شخصیتی است که حتی از خودِ او نیز پوشیده است(ر.ک: اعرافی، 1393: ص173-177).

تهاجم فرهنگی نرم، جنگی خاموش است که با حداکثر پنهان­کاری انجام می­شود و زمینه را برای تغییر تدریجی و پایدار باورهای اساسی جامعه فراهم می­سازد(ر.ک: امامی، 1391: ص68-69). از این رو، راه مقابله با آن نیز باید راهی باشد که قربانی جنگ نرم، به آن پی نبرد زیرا اگر ابزار دفاعی با ابزار تهاجمی همخوان نباشد، اثر شایسته و بایسته­ای به دنبال ندارد. اگر دفاع به صورت غیر نرم و آشکار باشد، ممکن است متربی حالتی تهاجمی به خود گرفته و سخن مربی را نپذیرد. این بدین خاطر است که زمانی که طیّ فرایند تهاجم فرهنگی نرم، افکار و عقاید تحمیل­شده، هویت­سازی جدیدی برای فرد صورت داده است، حمله به افکار او باعث می­شود تا وی آن را حمله به خود تلقی نموده و واکنشی تند و دفاعی از خویش نشان دهد. اما در روش مواجهه نرم، متربی متوجه انتقال مفاهیم نمی­شود زیرا پیام­های زیر آستانه آگاهی، ذهن هشیار را دور می­زنند و از جایی زیر آستانه درک وارد ذهن می­شوند و در قسمت باورها می­­نشینند. از این رو، در این روش تربیتی، کم­ترین حالت دفاعی توسط متربی صورت می­گیرد و اثرات تهاجم فرهنگی نرم به خوبی دفع خواهد شد.

نتیجه پژوهش

مقاومت در مقابل باطل و حق طلبي يكي از برنامه هاي اصلي پيامبران الهي و پيشوايان ديني بوده است. در قرآن كريم استقامت و مقاومت از مهم ترين شاخصه هاي مومنان بيان شده است. مقاومت در برابر باطل نمودهاي مختلفي دارد كه هر كدام از جنبه اي به مقابله و استقامت در برابر جبهه استكبار كمك مي نمايد. بيشترين رويكردهاي استكبار جهاني در عصر حاضر در غلبه بر جوامع اسلامي را مي توان در اين موارد خلاصه نمود: تضعيف باورهاي ديني در ميان مسلمانان با ايجاد شبهات مختلف از طريق شبكه هاي ماهواره اي و مجازي، سرمايه گذاري فكري و فرهنگي در ميان نوجوانان و جوانان  و تغيير فكر و ايده آن ها به سمت تفكّر غربي، تهاجم فرهنگي با نمودهايي هچون تغيير زبان، نوع لباس و پوشش و تغيير سبك زندگي اسلامي، به گونه اي كه كشورهاي اسلامي تبديل به يك كشور مصرفي در زمينه مد و لباس و .. باشند، ايجاد تفرقه و نفاق ميان مسلمانان با ايجاد گروه هاي تروريستي، ايجاد اختلاف و تفرقه ميان مذاهب مختلف اسلامي از جمله شيعه و سنّي، تقويت اختلاف و دشمني ميان اقوام مختلف، تحريم اقتصادي كشورهاي اسلامي و وضع قوانين سخت بين المللي در تضعيف استقلال اقتصادي اين جوامع و ايجاد نارضايتي و اعتراض و شورش در ميان مردم.

در مقابل اين اقدامات، راهبردهاي مبناييِ مهم و اساسي در قرآن كريم و سيره معصومين(ع) در مبارزه با استكبار در هر عصري بيان شده است؛ كه رويكردهايي كه در اين مقاله بيان گرديد متناسب با اقدامات عصر حاضر جبهه استكبار است. رويكردهاي قرآن كريم در مقابله با استكبار را مي توان در اين موارد فهرست نمود: تشويق به تقويت ايمان و خداباوري در همه زمينه ها و تقويت استقامت و صبر در مقابل دشمنان، تشويق به وحدت اجتماعي و سياسي و رها نمودن تفرقه ها با محوريت خداوند، اهتمام به تربيت ديني نوجوانان و جوانان با تقويت باورهاي  الهي و نهادينه سازي استكبار ستيزي در فكر و عقيده آنان، تذكر و تنبّه به استقلال اقتصادي و نظامي با مولفه هاي مختلف از جمله: توسعه توليد داخلي، برنامه ريزي اقتصادي، توسعه فرهنگ تلاش و كوشش، نهي استفاده از كالاهاي خارجي و قاچاق. مبارزه با تهاجم فرهنگي با ارائه مولفه هاي فرهنگ اسلامي و تبيين نقشه ها و اقدامات جبهه استكبار براي مردم با لحاظ­کرد و تمرکز بر مبارزه نرم با آن، عدم تبعيّت از استكبار جهاني و ممانعت از نفوذ كشورهاي استكباري در كشورهاي اسلامي با تقويت ولايت پذيري الهي.

توجه به اين راهبردها دو نتيجه غائي براي جوامع اسلامي به همراه دارد: اول اينكه ضمن خنثي نمودن نقشه هاي كشورهاي استكباري در جهت تضعيف و ضربه زدن به اسلام و مسلمانان، موجبات تضعيف جبهه استكبار و نهادينه سازي استكبار ستيزي جهاني را فراهم مي نمايد. دوم آن كه اين رويكردها صرفاً در مقابله با جبهه استكبار نبوده بلكه علاوه بر اين، تعالي جوامع اسلامي در حيطه هاي مختلف ديني، فرهنگي، تربيتي، اقتصادي و سياسي را فراهم مي نمايد.

فهرست منابع

قرآن کریم.

نهج البلاغه(1414ق)، گردآورنده: سيد رضي، قم: انتشارات هجرت.

ابن منظور محمد بن مكرم(1414ق)، لسان العرب، بيروت: دارصادر.     

اسلام پناه، احمد(1395)، رويارويي پيامبران الهي با جريان استكبار، فصلنامه فرهنگ پويا، شماره34.

اصفهانی‏، ابونعیم احمد بن عبدالله(1412ق) ‏، دلائل النبوة، بیروت‏، دارالنفائس‏، چاپ سوم‏.

اعرافی، علیرضا، (1393)، ضمیر ناخودآگاه در قرآن، تقریر: سید تقی موسوی، قم: اشراق و عرفان.

افتخاري، اصغر، باباخاني، مجتبي(1394)، معناشناسي استكبار در قرآن كريم، فصلنامه آموزه هاي قرآني، شماره21.

امامی، اعظم(1391). تحلیلی بر دیدگاههای انقلاب نرم، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).

بختياري، حسن، فرخي، حسن(1391)، بررسي رابطه برنامه هاي شبكه هاي ماهواره اي تلوزيوني و هويت ديني جوانان، فصلنامه پژوهش در تعليم و تربيت اسلامي، سال بيستم، شماره15.

برقی، ابی جعفر احمد بن محمد(1416ق)، المحاسن، تحقیق: سید مهدی رجائی، قم: الجمع العالمی لاهل البیت علیهم السلام.

بروجردی، حسین(1418ق-1376)، جامع الاحادیث، قم.

ترمذی، محمد بن عیسی،( 1403ق)، سنن ترمذی، بیروت:دارالفکر.

جاويدان، محمدعلي(1358)، در تحليل استعمار فرهنگي، تهران: سازمان تبليغات همگام با انقلاب اسلامي، چاپ دوم.

جرداق، جرج(1376)، امام علی علیه السلام صدای عدالت انسانی، ترجمه ی سیدهادی خسرو شاهی، قم: نشر خرم.

جصاص، احمدبن علی(1405ق)، احکام القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

جعفري، محمدعلي(1395)، تفكيك ناپذيري استبداد از استكبار، فصلنامه فرهنگ پويا، شماره34.

جمشيدي، محمدحسين(1373) تهاجم فرهنگي چيست؟، فصلنامه مطالعات بسيج، شماره 3 و4.

حاکم حسکانی، ابوالقاسم عبیدالله بن عبدالله(1411ق)، شواهد التنزیل، تهران: موسسه چاپ و نشر، چاپ اول.

خامنه‌ای، سیدعلی، طرح کلی اندیشه‌ی اسلامی در قرآن، موسسه فرهنگی ایمان جهادی، تهران، چاپ ششم، 1394.

خميني، روح الله(1379)، اسلام ناب در كلام و پيام امام خميني(ره)، تهران: موسسه تنظيم و نشر  آثار امام خميني.

خميني، روح الله(1387ش)، صحيفه نور، تهران: موسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني(ره).

دهقان، نبي الله(1388)، تبيين مفهوم راهبرد جنگ نامتقارن و عوامل موثر بر موفقيت و اثر بخشي جنگ نامتقارن، فصلنامه مديريت نظامي، شماره 34.

رازی، ابوالفتوح(1404ق)، تفسیر روح الجنان، قم: انتشارات کتابخانه آیه الله مرعشی(ره).

رازی، فخرالدین(1411ق)، مفاتیح الغیب، قم: مرکز نشر مکتب الاعلام الاسلامی.

راغب اصفهانى حسين بن محمد(1412ق)، المفردات في غريب القرآن، بيروت: دارالعلم. 

راوندی، قطب الدین(1045ق)، فقه القرآن فی شرح آیات الأحکام، قم: کتابخانة آیت الله مرعشی نجفی.

سیوطی، جلال الدین(بی تا)، تفسیر الدرالمنثور، بیروت: دارالمعرفه.

سيونگ يو، دال(1387)، خاورميانه؛ عرصه رويارويي گفتمان سلطه جويي و گفتمان سلطه ستيزي، راهبرد، شماره47.

شهيدي، سيد مهدي(1388)، معناشناسي واژه استكبار در قرآن كريم بر مبناي نظريه ايزوتسو، ماهنامه معرفت، شماره143.

صدوق، محمدبن علی بابویه(1376ق)، من لایحضره الفقیه، تهران: مطبعه الآفتاب.

صدوق، محمدبن علی بابویه(1404ق)، عیون اخبار الرضا، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.

صدوق، محمدبن علی بابویه(بي تا)، علل الشرايع، قم: انتشارات داوري.

طبری، ابن جریر رستم(بی تا)، دلائل الامامة، قم: انتشارت بعثت.

طريحى فخر الدين(1375ش)، مجمع البحرين، تهران: كتابفروشي مرتضوي.

عالميان، علي اكبر(1395)، استكبار جوهره ابليس، فصلنامه فرهنگ پويا، شماره34.

عروسی حويزي، شيح عبدعلي بن جمعه(بي تا )، تفسیرنورالثقلين، قم: مطبعه العلميه.

عیاشی، محمدبن مسعود(بی تا)، تفسیر عیاشی، تهران: مکتبه العلمیه الاسلامیه.

فردآر، دیوید(1386)، مدیریت استراتژیک، مترجم: علی پارسائیان و محمد اعرابی، بی­جا: دفتر پژوهش­های فرهنگی

فرهنگي، علي(1394)، مصرف بي رويه مواد آرايشي در ايران، ماهنامه پايش، شماره8.

كردستاني، عباس(1394)، درك سازه انگارانه از سياست استكبار ستيزي جمهوري اسلامي ايران، فصلنامه مطالعات بيداري اسلامي، شماره8.

كليني، محمد بن يعقوب(1388ق)، اصول كافي، تهران: دارالكتب الاسلاميه.

كولمن، جان(1375)، كميته300 كانون توطئه هاي جهاني، ترجمه: يحيي شمس، تهران: انتشارات فاخته.

متّقي هندي، علاء الدين(1409ق)، كنز العمّال، بيروت: مؤسسه الرساله.

مجلسي،‌ محمد باقر(1362)، بحارالانوار، تهران: انتشارات دارالكتب الاسلاميه.

مرزبان، حسين، استادزاد، علي حسين(1394)، تاثير تحريم هاي اقتصادي بر توليد و رفاه اجتماعي ايران: رهيافتي از الگوي رشد تعميم يافته تصادفي، فصلنامه پژوهش هاي اقتصادي ايران، سال بيستم، شماره63.

مسلم(بي تا)، صحيح مسلم، بيروت: داراحياء التراث العربي.

مفید، محمدبن محمد(1414ق)، تفسیر القرآن المجید، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.

ملك زاده، زهرا،(1395)، خط استكبار ستيزي در سيره معصومين(ع)، فصلنامه فرهنگ پويا، شماره34.

هفته نامه صبح صادق(1390)، گسترش هدفمند شبكه هاي ماهواره اي، سال يازدهم، شماره462.

47.Allen، C. (2001). Islamophobia in the media since September 11. Exploring Islamophobia: Depening our understanding of Islam and Muslim. University of Westminster، 29.

48.Rennack، D.E، (2006)، North Korea: Economic Sancations، Washington، D.C، Congressional Reserch Service.

49.Hufbauer، S.E(1990)، Economic Sanction Reconsidered-Histori and Policy، 2 Edition ، Institute for International Economics، Washington DC.

50.Lamber، Robert& Ghiens-Mzer،jonathan.(2011). Islamophobio & anti-islamism، UK case studies 2010، Exeter: university of Exeter.