ثابت بن رفاعه:يتيمى از انصار
از زندگى ثابت بن رفاعه[1] انصارى اطلاعى در دست نيست، جز اينكه در كودكى يتيم* شد و عمويش از او نگهدارى مى كرد و اموالى را كه ثابت از پدرش به ارث برده بود در اختيار عمويش قرار داشت. بر اساس روايت قتاده، روزى عموى ثابت از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله پرسيد كه چه ميزان از اموال ثابت بر من حلال است كه آيه 6 نساء/4: «وابتَلوا اليَتـمى حَتّى اِذا بَلَغوا النِّكاحَ فَاِن ءانَستُم مِنهُم رُشدًا فَادفَعوا اِلَيهِم اَمولَهُم ولا تَأكُلوها اِسرافـًا وبِدارًا اَن يَكبَروا و مَن كانَ غَنِيـًّا فَليَستَعفِف و مَن كانَ فَقِيرًا فَليَأكُل بِالمَعروفِ فَاِذا دَفَعتُم اِلَيهِم اَمولَهُم فَاَشهِدوا عَلَيهِم وكَفى بِاللّهِ حَسيبا» در پاسخ او نازل شد و حقوق متوليان ايتام را اين گونه طرح كرد كه چنانچه متوليان فقيرند به اندازه نياز از آن اموال استفاده كنند و چنانچه فقير نيستند از گرفتن اجرت سرپرستى خوددارى كنند.[2]زمانى كه خداوند در آيه 10 سوره نساء/4 مسلمانان را از بهره گيرى ظالمانه از اموال يتيمان منع كرد و اين گونه افراد را به آتش جهنم تهديد كرد بسيارى از سرپرستان ايتام، زندگى يتيمان تحت سرپرستى خود را از زندگى خود جدا كردند. اين امر سبب شد كه هم سرپرستان و هم ايتام دچار سختى شوند، از اين رو ثابت بن رفاعه نزد پيامبر آمد و در اين خصوص از آن حضرت كمك خواست. به نقل مقاتل، آيه 220 بقره/2 در اين باره نازل شد[3]: «ويَسـٔلونَكَ عَنِ اليَتـمى قُل اِصلاحٌ لَهُم خَيرٌ واِن تُخالِطوهُم فَاِخونُكُم واللّهُ يَعلَمُ المُفسِدَ مِنَ المُصلِحِ ولَو شاءَ اللّهُ لاََعنَتَكُم اِنَّ اللّهَ عَزيزٌ حَكيم؛ و از تو درباره يتيمان مى پرسند. بگو: اصلاح كار آنان بهتر است و اگر زندگى خود را با زندگى آنان بياميزيد (مانعى ندارد). آن ها برادر (دينى) شما هستند. خداوند مفسدان را از مصلحان باز مى شناسد و اگر خدا بخواهد شما را به زحمت مى اندازد زيرا او توانا و حكيم است».منابع
اسباب النزول، الواحدى (م. 468 ق.)، به كوشش ايمن صالح، قاهرة، دارالحديث؛ اسد الغابه، ابن اثير على بن محمد الجزرى (م. 630 ق.)، به كوشش على محمد، بيروت، دار الكتب العلمية، 1415 ق؛ الاصابه، ابن حجر العسقلانى (م. 852 ق.)، به كوشش على محمد و ديگران، بيروت، دار الكتب العلمية، 1415 ق؛ البحر المحيط، ابوحيان الاندلسى (م. 754 ق.)، به كوشش عادل احمد و ديگران، بيروت، دار الكتب العلمية، 1422 ق؛ تفسير مقاتل بن سليمان، مقاتل بن سليمان، (م. 150 ق.)، به كوشش احمد فريد، دار الكتب العلمية، 1424 ق؛ جامع البيان، الطبرى (م. 310 ق.)، به كوشش صدقى جميل، بيروت، دار الفكر، 1415 ق؛ زادالمسير، ابن الجوزى (م. 597 ق.)، بيروت، المكتب الاسلامى، 1407 ق؛ كنزالعمال، المتقى الهندى (م. 975 ق.)، به كوشش صفوة السقاء، بيروت، الرسالة، 1413 ق؛ معالم التنزيل، البغوى (م. 510 ق.)، بيروت، دار الكتب العلمية، 1414 ق.سيد خليل طاووسى[1]. اسدالغابه، ج 1، ص 442؛ الاصابه، ج 1، ص 504؛ كنزالعمال، ج 15، ص 180.[2]. جامع البيان، ج 3، ص 344؛ اسباب النزول، ص 120؛ تفسير بغوى، ج 1، ص 312.[3]. تفسير مقاتل، ج 1، ص 116؛ زادالمسير، ج 1، ص 220؛ بحرالمحيط، ج 2، ص 170.