بُروج، هشتاد و پنجمين سورة قرآن مجيد، داراي 2 آيه، 09 كلمه و 58 حرف. نام مشهور سوره، بنابر يك قاعدة اصلى در نام‌گذاري سُوَر قرآنى نك: اندرابى، گ 9ب 0الف از كلمة پايانى نخستين آية آن گرفته شده است. چنين مى‌نمايد كه در صدر اسلام از اين سوره بيشتر با آية اول آن «وَالسَّماءِ ذات‌ِ الْبُروج» ياد مى‌شده است نك: طبرسى، /03؛ سيوطى، /31؛ فيروزآبادي، /10؛ بحرانى، /45 و چه بسا، بعدها بر اثر كثرت استعمال، در يك كلمه خلاصه شده باشد. در برخى روايات نيز به ملاحظه‌اي، اين سوره با عنوان «سورة النبيّين» نك: طبرسى، همانجا يا «سورة الانبياء» نك: بحرانى، همانجا خوانده شده كه ظاهراً جنبة نام‌گذاري نداشته است.
كلمة «بروج» را مفسران قرآن كريم نوعاً جمع برج به معناي كاخ برافراشته، يا ساختمان بركشيدة ويژة ديدبانى كه در روزگاران قديم بر باروي شهر ساخته مى‌شد، گرفته‌اند، اما بعضى مراد از آن را در اين سوره، برجهاي دوازدهگانه در اصطلاح علم نجوم شيخ‌طوسى، 0/15-16؛ راغب، 8، 9؛ زمخشري، /16 و بعضى ديگر جايگاه ستارگان، يا ستارگان بزرگ‌ِ آسمان دانسته‌اند نك: طباطبايى، 0/78؛ نيز فخرالدين، 1/14؛ قرطبى، 9/83.
سورة بروج، بنابر ترتيب نزول مشهور، بيست و هفتمين سورة مكى است، و روايات اسلامى عمدتاً رديفهاي 3 تا 2 را به آن اختصاص داده‌اند نك: راميار، 80 -81 كه نشانگر نزول آن در سالهاي نخستين بعثت است. اما به رغم شهرت و نيز كثرت روايات، رديف پنجاهم كه در روايت مُقاتل از اميرالمؤمنين‌ع براي اين سوره ثبت شده است نك: همو، 80، موجه‌تر به نظر مى‌رسد؛ زيرا با توجه به زمينه، متن و پيام سورة بروج، اين سوره همزمان با سوره‌هاي شمس و تين - كه هم در ترتيب نزول مشهور در جهان اسلام، و هم در روايت مقاتل، قبل و بعد از سورة بروج قرار گرفته‌اند نك: همانجا - بايد در اواخر مرحلة ميانى مكّى، اندكى پيش از سوره‌هاي حواميم كه به مرحلة پايانى مكى تعلق دارند نك: صالح، 85، نازل شده باشد.
سورة بروج، با زوج خود سورة طارق، داراي سرآغاز مشترك است. موضوع مشترك اين دو سوره، تهديد شديد خداستيزانى است كه در هر زمان و مكان، اهل ايمان را به جرم ثبات عقيده و استواري ايمان آزار و شكنجه مى‌دهند، و در برابر آن تسلى دل خدا باوران و نويد بهروزي و پيروزي براي ايشان است. با اين تفاوت كه سورة طارق بيشتر ناظر به ناچيزي و ناتوانى خدايگانهاي زمينى در برابر خداي بزرگ و توانا و توصيف عذاب اُخروي آنان نك: طارق/6/ -0، و سورة بروج بيشتر ناظر به عزت و عظمت اهل ايمان، و عذابهاي دنيوي خداستيزان است نك: بروج/5/0-1؛ نيز شيخ طوسى، 0/18- 19؛ زمخشري، /19؛ طبرسى، /05؛ فخرالدين، 1/23.
پيام آشكار سورة بروج، به هنگام نزول، براي نخستين مخاطبان آن - مشركان مكه و سران قريش - اين بوده است كه از يادكرد نكوهش‌آميز و گزندة «قُتِل‌َ اَصْحاب‌ُ الاْخْدود» بروج/5/ عبرت بگيرند نك: زمخشري، /17 و از فرا رسيدن دوران انتقام الهى، در همين سراي دنيا كه اقوامى چون فرعونيان و ثموديان دارالخلودش پنداشته بودند نك: بروج/5/7- 8، انديشه كنند، و از آزار و شكنجة خداجويان راستين، چون بلال حبشى و عمّار ياسر نك: ابن هشام، /39-43 دست بدارند؛ و براي مسلمانان‌ِ نخستين، اين پيام را در بر داشته است كه پايان دوران محنت و مصيبت، و طلوع فجر پيروزي‌ِ خود را بردشمنان اسلام نزديك ببينند، و بر مقاومت و استقامت خويش بيش از پيش بيفزايند نك: زمخشري، همانجا؛ فخرالدين، 1/14، 19؛ بقاعى، 1/52-53؛ طباطبايى، 0/78.
سورة بروج، با آنكه بر حسب شمار حروف و كلمات و آيات، از «قِصار سُوَر» به حساب مى‌آيد، مشتمل بر يك مقدمه و يك خاتمه و بخش است. در مقدمة سوره آيه‌هاي تا تركيب متوازن و متوالى از سوگندهاي قرآنى آمده است. مفسران دربارة مدلول آنها و جواب آن سوگندها اختلاف فراوان دارند نك: شيخ طوسى، 0/15-16؛ فخرالدين،1/14-17؛خازن،/91-92.در بخش اول‌آيه‌هاي تا داستان «اصحاب اخدود» ه م به اختصار آمده، و نتيجه‌گيري شده است؛ بخش دوم آيه‌هاي 0 و 1 در بردارندة پيام جاودانه و مقصود اصلى سوره است؛ بخش سوم آيه‌هاي 3 تا 6 تفصيل و توضيح بخش دوم، و مشتمل بر نوعى استدلال در جهت اثبات مضامين بخش دوم است؛ در بخش چهارم آيه‌هاي 7 و 8 از صف‌آراييهاي خداستيزان، در طول تاريخ، در برابر خدا ياد مى‌كند و قوم فرعون و ثمود را به عنوان شاخص‌ترين نمونه‌ها نام مى‌برد. در خاتمه آيه‌هاي 9 تا 2 خاطرنشان مى‌سازد كه تا دنيا دنياست، خداستيزان پيوسته به تكذيب دين خدا، و مبارزه و نبرد با خداجويان و خدادوستان ادامه خواهند داد؛ خداي يكتا نيز، بالاي سرشان شاهد و ناظر گفتار و كردار و رفتار ايشان است و بر آنان احاطة كامل دارد؛ پيام پايانى خداوند نيز، همين خاتم الكتب، قرآن مجيد است كه در لوح محفوظ از هر آفت و آسيب تا قيام قيامت در امان خواهد بود.
مفسران در تفسير سورة بروج، معمولاً بيش از هر چيز به بيان و تبيين قصة اصحاب اخدود پرداخته‌اند براي نمونه، نك: قمى، /13- 14؛ زمخشري، /17- 18؛ طبرسى، /05-07، 09؛ فخرالدين، 1/18؛ خازن، /92-94؛ حال آنكه اجمال بيان قرآن كريم در سخن از «اصحاب الاخدود»، و حديث منقول از حضرت امام على‌ع، در مقام تعيين مصداق آن نك: طبرسى، /06-07، به نقل از تفسير عياشى دلالت بر آن دارند كه قصة اصحاب اخدود در بيان قرآن، از جنبه‌اي نمادين نيز برخوردار است و مصاديق آن در هر روزگار و هر سرزمينى مى‌تواند روي داده باشد، يا از اين پس به وقوع بپيوندد نيز نك: طباطبايى، 0/87.
دربارة فضيلت قرائت و مداومت تلاوت سورة بروج، روايات پرشماري رسيده است نك: طبرسى، /03؛ زمخشري، /20؛ فيروزآبادي، /10 -11؛ حويزي، /40. برخى از اين روايات حاكى از آنند كه پيامبراكرم‌ص غالباً سورة بروج را در نمازهاي ظهر و عصر و عشا مى‌خوانده، و قرائت اين سوره را در نماز عشا به اصحابشان توصيه فرموده‌اند سيوطى، /31؛ مجلسى، 9/22.
ابن هشام، عبدالملك، السيرة النبوية، به كوشش مصطفى سقا و ديگران، قاهره، 355ق/936م؛ اندرابى، احمد، الايضاح فى القراءات، نسخة عكسى موجود در كتابخانة مركز؛ بحرانى، هاشم، البرهان فى تفسير القرآن، قم، 394ق؛ بقاعى، ابراهيم، نظم الدرر، حيدرآباد دكن، 404ق/984م؛ حويزي، عبدعلى، نورالثقلين، به كوشش هاشم رسولى محلاتى، قم، 385ق؛ خازن، على، تفسير، قاهره، دارالكتب العربية الكبري؛ راغب اصفهانى، حسين، معجم مفردات الفاظ القرآن، به كوشش نديم مرعشلى، قاهره، 392ق؛ راميار، محمود، تاريخ قرآن، تهران، 362ش؛ زمخشري، محمود، الكشاف، به‌كوشش محمدعبدالسلام شاهين، بيروت،دارالكتب العلميه؛ سيوطى، الدر المنثور، قم، 404ق؛ شيخ طوسى، محمد، التبيان، به كوشش احمد حبيب قصير عاملى، بيروت، داراحياء التراث العربى؛ صالح، صبحى، مباحث فى علوم القرآن، بيروت، 969م؛ طباطبايى، محمدحسين، الميزان، بيروت، 392ق/ 972م؛ طبرسى، فضل، مجمع البيان، به كوشش هاشم رسولى محلاتى و فضل‌الله يزدي طباطبايى، بيروت، 406ق/986م؛ فخرالدين رازي، التفسير الكبير، قاهره، المطبعة البهيه؛ فيروزآبادي، محمد، بصائر ذوي التمييز، به كوشش محمدعلى نجار، قاهره، 385ق؛ قرآن كريم؛ قرطبى، محمد، الجامع لاحكام القرآن، بيروت، 967م؛ قمى، على، تفسير، به كوشش طيب موسوي جزائري، نجف، 387ق؛ مجلسى، محمدباقر، بحارالانوار، بيروت، 403ق/983م.