به گزارش پرتال جامع علوم و معارف قرآن به نقل از خبرگزاری شبستان، آنچه در ادامه می آید گفتگویی است با حجت الاسلام و المسلمین «محمد صادق یوسفی مقدم»، عضو هیات علمی پژوهشکده علوم و فرهنگ اسلامی، رییس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن و رییس کارگروه مرجعیت علمی قرآن کریم درباره حاشیه محدودیت های اجرای شعائر و آیین های اسلامی با توجه به شیوع کرونا و نگرش به این موضوع از زاویه دید علم و دین است.
برخی این روزها بر این باور هستند که کوتاه آمدن اماکن مرتبط با شعائر و مناسک مذهبی در برابر پروتکل های بهداشتی کرونا به نوعی یادآور عقب نشینی دین در برابر علم و میدان دادن به علم محورها در برابر دینداران است. این تلقی تا چه اندازه صحیح است؟
در دین مبین اسلام چند شاخصه مهم وجود دارد که هر پیروی و انسانی که مسلمان است این شاخصه ها را باید مورد توجه قرار دهد. شاخصه اول این است که دین مبین اسلام، دین منطبق بر عقلانیت است. منطبق بر عقلانیت به این معنا که آموزه های قرآن کریم، احکام شرعی و آموزه های دین اسلام در یک مفهوم وسیع تر در تعارض و تضاد با عقل نیستند بلکه در حقیقت، حقیقتِ عقل چیزی جز دین مبین اسلام نیست. این آمیختگی و یگانگی، این عقلانیت و دیانت در اسلام، حقیقتی است که با مراجعه به احکام شرعی، احکام اعتقادی و ....  به طور ملموسی قابل تشخیص است بنابراین وقتی ما از این منظر به مساله کرونا نگاه می کنیم می بینیم که اگر رویکردی علمی در مواجهه با این مساله وجود دارد نباید گمان کنیم که این رویکرد در تعارض با دین است.
این نبود تعارض را کمی بیشتر توضیح می دهید؟
دین اسلام با دانش بشری در تعارض نیست بلکه ما را همواره به علم آموزی و رعایت موازین علمی دعوت می کند. شما به قرآن کریم وقتی مراجعه می کنید آیات فراوانی را می بینید که در آن به علم ارج نهاده شده و به عالم احترام گذاشته می شود و از سویی مردم به فراگیری علم دعوت می شوند به عبارت دیگر دین مبین اسلام همواره در مرزهای دانش قرار دارد این به خاطر آن است که مسلمان در تعارض با علم نیست و طلب علم یک فریضه است. از طرفی توجه کنیم هر اندازه که مرزهای دانش وسیع تر می شود نورانیت احکام اسلامی بیشتر جلوه گر می شود. حالا آن احکام چه احکام اعتفادی باشد، چه احکام اخلاقی و چه احکام علمی.
ما در اسلام شعائر، آیین ها و مناسکی داریم که طبیعتا روی آن تاکید می شود از طرفی در موقعیت هایی مثل کرونا که مواجهه علمی با آن لازم است در نقطه مقابل برگزاری شعائر و مناسک قرار می گیریم. از این جهت چه می توان گفت؟
ببینید از آن جایی که اسلام دین عقلانیت است بنابراین پای ترجیح به میان می آید. شما به آیات شریفه و روایات که توجه می کنید می بینید موضوع سلامت جامعه تا چه اندازه در اسلام از اهمیت برخوردار است. این نشانه ای از هماهنگی اسلام با عقل است و این دید خردورزانه به ما می گوید اگر شما در جایی احتمال ضرر می دهید بر شما واجب است که به آن ضرر محتمل توجه کنید. خب اگر شما بدانید که در خانه ای عقرب وجود دارد آیا در آن خانه می مانید و می آسایید؟ حتی از این بالاتر اگر شما احتمال بدهید که مثلا در خانه ای مار وجود دارد و این یک احتمال عقلایی باشد نه خیالی، باز حکم عقل آن است که در آن خانه استراحت و سکنی نداشته باشید بنابراین عقل می گوید که دفع ضرر محتمل، واجب است همان طور که دین هم بر این امر صحه می گذارد. پس می بینیم که این جا یک هماهنگی بین عقل و شرع وجود دارد و شرع و عقل در این جا با هم انطباق دارند مخصوصا که محتمل در این جا از اهمیت بیشتری برخوردار است. محتمل در این جا جان انسان ها و نوع بشر است.
مثالی در این باره می زنید؟
خداوند در قرآن - بخشی از آیه 32 سوره مائده -  می فرماید: مَنْ قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا. این آیه به روشنی بر این موضوع تصریح دارد که اگر کسی جان انسانی را احیا کند و باعث شود انسانی زنده گردد در حقیقت کل انسان ها و بشریت را زنده کرده است و برعکس، این موضوع به وضوح هرچه تمام تر اهمیت یک جان را و اهمیت یک انسان را در پیشگاه خداوند نشان می دهد و توجه کنید که قرآن کریم با چه وسعت نگرشی درباره جان یک انسان و برابری آن با جان همه انسان ها سخن می گوید و هیچ حرفی از این به میان نمی آید که این جان متعلق به چه کسی با چه مرزی از اعتقاد، جغرافیا و طبقه اجتماعی است. آیا این جان یک مسلمان است یا غیر مسلمان؟ جان فقیر است یا غنی؟ جان رییس است یا مرئوس؟ آن جا دیگر هیچ کدام از این قراردادها وجود ندارد، جان هر چه و متعلق به هرکه باشد محترم است و ما در برابر جان انسان ها مسئولیت داریم چه آن جان، جان خودمان باشد چه جان دیگران بنابراین اگر در رخداد کرونا احتمال می دهیم که با تجمع در مکان هایی ممکن است جان انسان و انسان هایی را به مخاطره بیندازیم چون احتمال ضرر وجود دارد و این احتمال هم عقلایی است و محتمل هم جان انسان هاست بنابراین واجب است که دفع ضرر صورت گیرد و این را دین به ما می گوید نه این که مثلا در یک فشاری به این نتیجه برسیم. نه این را دین به ما می گوید که تصمیمی بگیریم که منتج به ضرر و زیان نباشد.
و از این زاویه رعایت دستورالعمل ها و پروتکل های وزارت بهداشت هم یک حکم شرعی می تواند باشد؟
دقیقا همین طور است. به نظر بنده رعایت دستورالعمل های وزارت بهداشت واجب شرعی است و بر هر کسی که اعتقادی به اسلام و عقل دارد واجب است که این دستورالعمل ها را رعایت کند چون قرآن می گوید جان یک انسان برابر با جان کل بشریت است. از منظر علم نگاه می کنید می بینید همین است، از چشم انداز دین هم همین است و این اتفاقی و تصادفی نیست چون اسلام در تعارض با علم نیست بنابراین بر یافته های علمی احترام می گذارد. خب انسان باید به یافته هایی که در حوزه سلامت جسم و روان است احترام بگذارد.  محققانی که برای مهار یک بیماری تلاش می کنند یا افرادی که به واسطه دانش و آگاهی ای که دارند از یک سری رفتارها دیگران را نهی می کنند این ها نزد دین و دینداران صاحب ارج و احترام هستند بنابراین ما در این حوزه از یافته های علمی تبعیت می کنیم چون وقتی محصولی از عقل و منطق می آید و عقل و منطق هم در دین پذیرفته شده است چرا ما آن را رد کنیم.