قبله، نماد توجه قلبها به خدا است تا در پنهان و آشكار بهسوى يك نقطه روى كرده، نهايتبندگى را تجسم بخشد. از طرفى، اينتوجه لطيفترين روحى است كه مىتواند مردمان را با همه اختلافاتدرزمان و مكان و روشهايشان به امتى متحد و اجتماعى منسجم تبديلكند. رو به قبله بودن به هنگام قرائت قرآن تذكرى استبراىانسان فراموش كار و غافل كه خواندن قرآن يعنى ديدار با خداوند. از اينرو در ميان همه مسلمانان عملى شايسته و نيكو است و نزدفقيهان عالىمقام شيعه بلكه فقهاء همه مذاهب اسلامى رو به قبلهبودن هنگام قرائت قرآن استحباب دارد.
گرچه استفاده از قال طلا و نقره براى قرآن جايز است ولى صاحبكشف العظاء نقش دادن و نوشتن آيات قرآن را با آب طلا خلاف ادبمىداند و مىنويسد: بزرگى و عظمت قرآن آن را برنمىتابد.
در روايتى محمد بن رواق مىگويد: قرآنى را كه يك سوره آخرش باآب طلا نوشته شده بود به حضرت اامم صادق نشان دادم. امامهيچگونه نكوهشى نكرد ولى فرمود: دوست ندارم قرآن جز با مركبسياه نوشته شود چنان كه بار اول نوشته شده است.
سوگند به قرآن كريم منعقد نمىشود، يعنى سوگند خوردن به غير نام خداوند و لو قرآن كريم، حكم و آثار شرعى «سوگند» را ندارد.
فروش قرآن نزد فقيهان شيعه حرام است ولى فروختن جلد يا ورقآن اشكال ندارد.
شيخ انصارى دركتاب مكاسب مىنويسد: مستند اين فتواى تننهاشهرت آن نزد فقيهان است.(شهرت فتوائى)اما فروش آن در نظر مذاهباسلامى جايز و مباح است و تنها احمدبن حنبل فروش آن را حرامدانسته است.
زيرا قرآن بالاتر از آن است كه قيمتگذارى شود.
فروش قرآن به كافر جايز نيست و معامله آن باطل است. اينفتواى مورد اتفاق فقيهان عاليقدر بلكه همه مذاهب ديگر اسلامى جزحنفى است.
صاحب كتاب كشف العظاء نيز مىنويسد: كافر نمىتواند مالك قرآنشود.
قرائت قرآن از مهمترين آداب برخورد با قرآن و پيش نياز تدبرو در نهايت عمل نمودن به آيات قرآنى است. از سوى ديگر قرائتنيز خود داراى شرايط و آدابى است كه به صورت گسترده و پراكندهدركتابهاى فقهى يافت مىشود; از جمله:
1- قرائتسورههاى سجده بر جنب و زن حائض و داراى نفاس حراماست و تمام فقهاء مذاهب بر آن تصريح كردهاند. اما قرائت آيههاىديگر قرآن از سوى زن حائض يا داراى نفاس كراهت دارد و براى جنبخواندن بيش از هفت آيه مكروه و زيادتر از هفتاد آيه كراهتشديددارد.
2- سجده كردن بعد از قرائت آيههاى سجده، واجب فورى است.
3- خواندن سوره سجده در نمازهاى واجب جايز نيست. اگر قرائتآن عمدى باشد نماز باطل است. ولى قرائتسوره سجده در نمازهاىمستحبى جايز است، در حال نماز سجده را به جا مىآورد و سپس بهنماز ادامه مىدهد.
4- با تكرار آيه سجده، واجب استسجده را تكرار كند.
5- در عدد سجدههاى واجب ميان عالمان شيعى و اهل سنت اختلافاست. سجدههاى واجب از نظر فقهاء گرانقدر شيعه درس سورههاى «حمسجده، نجم، فصلت و علق است» و سجدههاى مستحب يازده مورد است.
از نظر مالكى و شافعى قرائت آيات عزائم سجده واجب ندارد ولىاحناف سجدههاى واجب قرآن را چهارده مورد گفتهاند.
قرائت قرآن در دستشوئى كراهت دارد اما خواندن آيهالكرسى وذكر خدا مكروه نيست.
در منتهى المطلب از امام صادق(ع)آورده است: «لم يرخص فىالكنيف فى اكثر من آيهالكرسى و حمد الله او آيه»
خواندن بيش از آيهالكرسى و با يك آيه در دستشوئى اجازه دادهنشده است.
و در روايتى از اميرمومنان(ع)قرائت قرآن در دستشوئى نهى شدهاست.
1- قرائتسورههاى طولانى در نماز كه باعث گذشتن وقت نمازمىشود جايز نيست.
2- قرائت قرآن در ركوع و سجود مكروه است. و در روايتى دركشف الغطاء، آمده است: سزاوار نيست قرائت قران در ركوع و سجده. ركوع براى خداوند و سجده جاى دعاى بسيار است.
3- قرائت قرآن در قنوت جايز است و قرائت دعاهاى قرآنى درقنوت نيكو است. مانند آيه(ربنا لاتزع قلوبنا...
4- قرائتسوره «عم يتساءلون» يا «هلاتى» يا «غاشيه» ويا «قيامت» در نماز صبح مستحب است.
5- قرائتسوره «اعلى» و يا «شمس» در نماز ظهر مستحباست.
6- خواندن سورههاى «نصر» و «تكاثر» در نمازهاى عصر ومغرب مستحب است.
سازگارى آهنگ آيه با محتواى آن به همراه خدا ترسى و تقواىباطنى قارى مىتواند درشنونده بسيار تاثير گند و او ار به وجددر آورد تا بىاختيار در برابر عظمت مقام الهى به سجده رود. ازاينرو، پيامبر گرامى اسلام(ص)فرمود: «زينوا القرآن باصواتكم» (31)
از پيامبر(ص)پرسيده شد: چه كسى با صداى زيباتر قرآن مىخواند;فرمود: آن كه هرگاه قرائتش را بشنوى او را از خوف خدا ترسانببينى.
خواندن هفتاد، يا چهل و يا هفتبار فاتحهالكتاب بر بالينمريض از آداب عيادت است.
قرائت قرآن بر بالين محتضر مستحب است و در عروه براى زودترراحتشدن محتضر سوره «يس» و «صافات» سفارش شده است و نيزسوره «احزاب» و سه آيه آخر سوره «بقره» و «آيهالكرسى» وارد شده است.
قرائت قرآن، هنگام طواف مستحب است.
صاحب كشف الغطاء، مىنويسد: خواندن قرآن درخانه مستحب است.
در روايات نيز تاكيد فراوان بر لزوم انس با قرآن در منزلشده است و از بركتهاى عظيم ارتباط با قرآن سخن به ميان آمدهاست. از جمله:
1- صداى زيباى قرآن در فضاى خانه روح و روان اهلخانه بهخصوص كودك و نوجوان را تحت تاثير قرار داده و با گوشت و خوناو آميخته مىشود.
2- بركت را افزايش مىدهد. شرور و آفتهاى شيطانى را از محيطخانه دور مىكند و روح محبت و صفا و سلامتى نيت را در افراد خانهزنده مىنمايد:
«ان البيت الذى لا يقرا فيه القرآن و لا يذكرالله عزوجل فيهتقل بركته و تهجره الملائكه تحضره الشياطين»
3- قرائت قرآن در خانه كودكان را مشتاق كرده به تعلممىكشاند، آموزش قرآن توسط كودكان عذاب را از اهل خانه و جامعهدور مىكند و رحمتخداوندى شامل حال آنان مىگردد.
قرآن پيمان خداوند با بندگان است، و به اندازه توان قرائت آن در هر روز سفارش شده است.
(فاقروا ما تيسر من القرآن)در روايات، كمترين مقدار قرائت دهآيه در هر روز است. و در روايتى امام هشتم(ع)پنجاه آيه را هرروز صبح بعد از تعقيبات نماز سفارش فرموده است.
استمرار قرائت درهرروز، آثارى دارد; از جمله استجابت دعا پيشاز آن كه دعا كند. خداوند فرمود: «كسى كه به جاى دعا و درخواست از من، به قرائت قرآن بپردازد، بالاترين پاداش شاكرين رابه او خواهم داد.»
قرائت قرآن خانمها در برابر نامحرم، اگرچه باصوت باشد اشكالندارد، مگر آن كه موجب تحريك و مفسده باشد.
مرحوم گلپايگانى رحمهالله عليه قرائتبانوان و دختراننزد بيگانه را نهى كرده است.
قرائت قرآن هنگام زيارت قبور مومنان مسحب است. صاحب عروهمىنويسد: خواندن سوره «قدر» هفتبار، سورههاى «حمد، معوذتينو آيهالكرسى» هركدام سهبار و آيههاى سوره «ياسين» هنگامزيارت قبور مستحب است; و نيز مستحب است هنگام قرائت دستخود رابر قبر بگذارد و رو به قبله باشد.
گريستن هنگام قرائت قرآن مستحب است در روايات نيز قرائت همراه با حزن توصيه شده است. امام صادق (ع) فرمود: «اقرؤا القرآن بالحزن فانه نزل بالحزن» قرآن با حزن نازل شده، آن را حزين بخوانيد.
گرچه موسيقى و آهنگ مناسب در قرائت قرآن حزنآور است ولى مقدار اندوه در قرائتبه ميزان دريافت پيام و درك محتواى آن بستگى دارد.
همچنين گريستن يا خود را به گريه زدن هنگام شنيدن صوت قرآن نيز مطلوب است.
گوش دادن هميشه همراه با ميل درونىاست. به خلاف شنيدنى كه در آن ميل درونى و توجه نيست. آنچه باعثتحول درونى و ترس از خدا است، گوش دادن به قرائت قرآن است. صاحب كشف الغطاء، مىنويسد: گوش دادن به قرائت قرآن مستحب است.
از امام صادق(ع) وارد است كسى كه به حرفى از قرآن گوش فرا دهدبدون آنكه آن را قرائت كند، براى او حسنهاى نوشته مىشود، گناهىاز او محو مىگردد و درجهاى بر درجاتش افزوده مىشود.
درسوره انفال آمده است:(انما المومنون الذين اذا ذكر اللهوجلت قلوبهم و اذا تليت عليهم آياته زادتهم ايمانا و على ربهميتوكلون)
«مومنان كسانى هستند كه چون خدا ياد شود دلهايشان بترسد وچون آيات او بر آنان خوانده شود بر ايمانشان بيفزايد و برپروردگار خويش توكل مىكنند.»
باگوش دادن به قرائت آيههاى سجدهدار(فصلت، نجم، علق، حمسجده)سجده فورا واجب مىشود. و نيز شنيدن اين آيهها از زبان بچهنابالغ در صورتى كه قصد قرائت داشته باشد، سجده واجب است. ولىشنيدن ترجمه اين آيات سجده واجب نيست.
اميرمومنان على(ع)فرمود:
«انافواهكم طرق القرآن فطهروها بالسواك» دهانهاى شماراههاى(قرائت)قرآن است. آنها را با مسواك پاكيزه كنيد.
در فقهاهلسنت ازجمله حنفى، شافعى، مالكى و حنبلى، مسواك زدن قبل ازقرائت قرآن استحباب دارد.
پيامبر گرامى اسلام(ص)همراه داشتن قرآن هنگام مسافرت به خاكدشمن را نهى فرموده است. از اينرو برخى از فقهاء مذاهب اسلامىاز جلمه: شافعى و حنبلى همراه داشتن آن را در مسافرت به خاككفار حرام دانستهاند. و فقيهان شيعه آن را حمل بر كراهتكردهاند.
به نظر تمامى فقيهان، نجس كردن خط و ورق قرآن حرام است و اگرنجس شود بايد فورى آن را تطهير كرد. در صورتى كه تطهير ممكننباشد واجب است آن را محو نمود.
برخى از فقهاء همچون امام عظيم الشان نجس كردن جلد و يا غلافآن را نيز حرام مىداند.
نوشتن قرآن با مركب نجس حرام است. اگر از روى نادانى يا عمدنوشته شود بايد آن را از بين برد.
نوشتن تمام قرآن بر كفن مستحب است. بنابراحتياط واجب از نوشتنقرآن بر جاهائى از كفن كه در عرف بىاحترامى است، خوددارى شود.
بردن قرآن به مستراح كراهت دارد.
جنب مىتواند قرآن همراه داشته باشد.ولى همراه داشتن آن براىجنب مكروه است. پشتوانه اين فتوا شهرت آن نزد فقيهان است.(شهرت فتوائى).
مستحب است ثواب قرائت قرآن را به پيامبر(ص) و امامان معصوم وحضرت زهرا: و مومنان نثار كند تا اين كه در هشتبا آنها باشد.